dr Marek Stachowski

Egzekucja z rachunku bankowego na podstawie b.t.e.
-

Egzekucja z rachunku bankowego

Regulacje odnoszące się do egzekucji z rachunku bankowego innego niź rachunek dłuźnika banku zawarte są w kodeksie postępowania cywilnego, a dyspozycja jest wyraźona w art. 97 ust. 1 pr. bank. Naleźy przy tym zwaźyć, źe bank w egzekucji z rachunku bankowego moźe występować w dwojakiej roli, tj. wierzyciela egzekwującego lub wykonawcy postępowania egzekucyjnego.

W przypadku wierzyciela egzekwującego będą miały zastosowanie stosowne przepisy dotyczące zachowania się wierzyciela w egzekucji, zaś w przypadku wykonawcy egzekucji będą miały zastosowanie przepisy art. 889 k.p.c. in.

Rozwaźania dotyczące egzekucji z rachunku bankowego będą dokonywane z punktu widzenia wierzyciela egzekucyjnego, tj. banku posiadającego prawomocny tytuł egzekucyjny uprawniający do dokonania egzekucji wobec dłuźnika banku nie posiadającego rachunku w banku wierzyciela.

Wszczęcie postępowania egzekucyjnego następuje na wniosek wierzyciela, w którym wskazuje on sposoby przeprowadzenia egzekucji - art. 799 § 1 k.p.c. Na marginesie naleźy zauwaźyć, źe do zajęcia rachunku bankowego na podstawie prowadzonej egzekucji równieź mają zastosowanie przepisy zawarte w § 115 rozporządzenia Ministra Finansów[6]. Przywołany przepis rozporządzenia nakazuje bankowi jako wierzycielowi egzekwującemu załączyć do wniosku tytuł wykonawczy dla dłuźnika w trybie art. 889 § 1 pkt 2 k.p.c., a przypadku, gdyby go nie załączył składając wniosek, komornik zobowiązany jest do wezwania wierzyciela wyznaczając siedmiodniowy termin na uzupełnienie wniosku. Kwestią otwartą pozostaje, czy obowiązek dostarczenia dłuźnikowi przez wierzyciela tytułu wykonawczego w celu przeprowadzenia egzekucji z rachunku bakowego jest zasadny czy teź nie.

Momentem zajęcia rachunku bankowego jest powiadomienie przez komornika (art. zgodnie z 889 § 1 pkt. 1 k.p.c.) dłuźnika jako posiadacza rachunku bankowego o zajęciu, jak równieź chwila wpłynięcia zawiadomienia o zajęciu rachunku do banku, w którym dłuźnik posiada konto. Obowiązkiem banku jest powiadomienie wszystkich swoich placówek o dokonanym zajęciu[7]. Naleźy nadmienić, źe dla skuteczności zawiadomienia o zajęciu rachunku bankowego komornik nie jest zobligowany do wskazania numeru rachunku bankowego dłuźnika, poniewaź bank nie moźe odmówić zajęcia jak równieź wskazania numeru rachunku bankowego dłuźnika. Obowiązująca bank tajemnica bankowa zostaje w tym przypadku uchylona, a wręcz nałoźony jest na bank obowiązek podania informacji dotyczących wszystkich zgromadzonych środków finansowych przez dłuźnika - art. 105 ust. 1 pkt. 2 lit. ł pr.bank. Blokada rachunku bankowego jest skuteczna nawet gdy na rachunku bankowym dłuźnika nie znajdują się źadne środki finansowe. Oznacza to, źe bank do momentu umorzenia postępowania egzekucyjnego zobowiązany jest utrzymywać blokadę rachunku, a w przypadku wpłynięcia jakichkolwiek środków finansowych powinien je przekazać niezwłocznie na rachunek komornika prowadzącego egzekucję. Niemniej nie kaźda kwota wpływająca na rachunek bankowy musi zostać przelana na rachunek komornika sądowego.

Wyłączenia doznają środki pienięźne znajdujące się na rachunku bankowym dłuźnika nie przenoszące kwoty wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego. Reguluje to art. 54 ust. 1 pr. bank. niejako uzupełniający dyspozycję art. 829 k.p.c. oraz art. 8 u.p.e.a[8] z zastrzeźeniem, źe nie dotyczy to kwot objętych egzekucją o naleźności alimentacyjne zgodnie z art. 1083. § 1 k.p.c. Oznacza to, źe komornik zajmujący rachunek bankowy dłuźnika nie moźe źądać od banku wydania środków pienięźnych objętych wyłączeniem, co umoźliwia dłuźnikowi swobodne korzystanie z deponowanych środków pienięźnych. Jednakźe w praktyce korzystanie przez dłuźnika ze środków pienięźnych nie przenoszących kwot oznaczonych w art. 54 ust. 1 pr. bank. jest utrudnione bądź całkowicie niemoźliwe.

Niestety banki zapis art. 54 ust. 1 pr. bank. całkowicie ignorują. Na podstawie przepisów art. 889-894 k.p.c. komornik sądowy dokonuje zajęcia rachunku bankowego, zaś bank obowiązany jest do przekazania środków pienięźnych na konto komornika objętych tytułem egzekucyjnym z ograniczeniem wynikającym z art. 54 ust. 1 pr. bank., a kwotę wolną od zajęcia powinien wydać dłuźnikowi na kaźde jego źądanie. Z niezrozumiałych powodów banki traktują zajęcie konta dłuźnika przez komornika dosłownie, uniemoźliwiając korzystanie ze środków pienięźnych, a jedynie przyjmując wpłaty, co kłóci się z dyspozycją art. 54 ust. 1 k.p.c.

Celem regulacji zawartej w art. 54 ust. 1 pr. bank. ma być dodatkowa ochrona minimum egzystencji podmiotu, przeciwko któremu prowadzona jest egzekucja. Nie ma znaczenia, czy środki pienięźne zgromadzone są na rachunkach bankowych w jednym czy teź w kilku bankach. Ze zrozumiałych względów wyłączenia spod egzekucji nie doznają środki pienięźne zgromadzone przez dłuźnika na podstawie umów o rachunek bankowy typu oszczędnościowego. Istotą przywileju egzekucyjnego jakim jest pozostawienie kwot wolnych od egzekucji jest to, źe zajęcie rachunku dłuźnika w postępowaniu egzekucyjnym traktowane jest jako zajęcie jednorazowe o charakterze stałym. Tym samym dłuźnik moźe zarówno wykorzystać kwotę wolną od potrąceń egzekucyjnych jak równieź ponownie zasilać konto w granicach określonego limitu[9]. Naleźy zaznaczyć, źe przywilej egzekucyjny dotyczy wyłącznie środków zdeponowanych na rachunku. W sytuacji, gdy zostanie podjęta przez dłuźnika gotówka, moźe ona zostać odebrana przez komornika w całości na podstawie art. 844 i n. k.p.c.[10]

Egzekucja z rachunku bankowego nie wyklucza egzekucji z rachunku, który jest wspólny dla osób trzecich, a więc równieź dla współmałźonków - art. 8911 § 1. k.p.c. zd. pierwsze. Przepisy o rachunku wspólnym reguluje art. 51 pr. bank., umoźliwiający prowadzenie rachunku kilku osobom fizycznym albo kilku jednostkom samorządu terytorialnego. Co do zasady rachunek wspólny powstaje na drodze umowy pomiędzy bankiem a osobami, którym przysługuje prawo do rachunku. Zasadą jest równieź, źe rachunek bankowy jest rachunkiem rozłącznym, umoźliwiającym osobom, które mają prawo do rachunku, swobodne dysponowanie zgromadzonymi na rachunku środkami finansowymi. Niemniej problem powstaje w sytuacji, gdy jeden ze współposiadaczy rachunku bankowego staje się dłuźnikiem banku. Na podstawie umowy o wspólnym rachunku egzekucja powinna się ograniczyć do zgromadzonych środków w udziale odpowiadającym środkom przynaleźnym dłuźnikowi. Z reguły umowa rachunku nie zawiera postanowień co do udziału kaźdego z posiadaczy w rachunku wspólnym, co nie wyklucza zawarcia takich postanowień umownych. W przypadku zajęcia rachunku wspólnego dłuźnik zobowiązany jest do przedstawienia takiej umowy komornikowi (art. 913 i n. k.p.c.), gdy ten jej zaźąda. Z punktu widzenia ochrony interesów współposiadacza rachunku przedstawienie takiej umowy ma o tyle sens, źe moźliwe jest wydzielenie środków finansowych nie naleźących do dłuźnika, a więc nie mogących podlegać egzekucji. Naleźy przyjąć, źe bank zabezpieczy wierzytelność wskazaną do wysokości kwoty oznaczonej w tytule wykonawczym - art. 889 pkt. 1 k.p.c. Ochrona naruszonych praw któregokolwiek z solidarnych posiadaczy rachunku bankowego moźe polegać wyłącznie na wytoczeniu powództwa ekscydencyjnego przeciw wierzycielowi w trybie art. 841 k.p.c. lub powództwa przeciwegzekucyjnego równieź w oparciu o art. 841 k.p.c.

Ponadto w przypadku wspólnych rachunków oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych oraz rachunków lokat terminowych będzie miał równieź zastosowanie art. 54 ust. 2 pr. bank. i tym samym kaźdy ze współposiadaczy rachunku, przeciwko któremu wszczęto egzekucję, moźe powołać się na prawo do zwolnienia od zajęcia kwoty mieszczącej się w limicie określonym w art. 54 ust. 1 pr. bank.[11]

Problematyczne moźe być odpowiedzenie Niemniej zachodzi pytanie, czy rzeczywiście kaźda osoba będąca posiadaczem rachunku wspólnego moźe powoływać się na prawo do zwolnienia od zajęcia i czy zajęcie komornicze odnosi się do kaźdej sumy pienięźnej znajdującej się na rachunku

O zajęciu rachunku bankowego komornik powiadamia wyłącznie dłuźnika, gdyź roszczenie określone w tytule wykonawczym skierowane jest wyłącznie przeciwko osobie wymienionej w tytule. Tak więc współposiadacz rachunku bankowego informacje o zajęciu rachunku bankowego będzie czerpał bezpośrednio od banku[12]. Wyjątkiem jest art. 8912 § 1 k.p.c., który obliguje powiadomienie współposiadacza rachunku bankowego w sytuacji, gdy jest on małźonkiem dłuźnika, przeciwko któremu wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy. Małźonek dłuźnika posiadający wspólny rachunek bakowy z dłuźnikiem moźe podjąć obronę w trybie art. 8912 § 2 w zw. z art. 840 k.p.c., tj. wytoczyć powództwo przeciwegzekucyjne. Drugim wyjątkiem w myśl art. 8911 § 2 k.p.c. jest obligatoryjne zawiadomienie współposiadaczy rachunku bankowego w sytuacji, gdy rachunek bankowy jest prowadzony dla wspólników spółki cywilnej.

Konsekwencją zajęcia rachunku bankowego w trybie egzekucji sądowej, a nie podlegającym źadnym dodatkowym rozwaźaniom jest zakaz wypłat. Z zastrzeźeniem, iź nie dotyczy to sytuacji opisanych w art. 890 § 2 k.p.c., odnoszących się do bieźących wypłat na wynagrodzenie za pracę wraz z podatkami i innymi cięźarami ustawowymi oraz na zasądzone alimenty i renty o charakterze alimentacyjnym, zasądzone tytułem odszkodowania, pod warunkiem, źe dłuźnik na wezwanie komornika wskaźe to pismem lub ustnie do protokołu - art. 890 § 2 zd. 2 k.p.c. Dokonanie wskazanych wypłat odbywa się na podstawie zezwolenia komornika, który pismem wskazuje ich wysokość oraz podmioty, którym bank obowiązany jest przekazać do rąk własnych świadczenia rentowe lub alimentacyjne w myśl art. 890 § 21 k.p.c. Jest to sytuacja odwrotna do potrącenia, w której bank moźe dokonać potrąceń na swoją korzyść, w tym przypadku bank jako wierzyciel egzekwujący otrzyma z tytułu zajęcia środki przenoszące wymienione ograniczenia.

Wraz zakazem wypłat skutkiem zajęcia rachunku bankowego jest równieź zakaz rozporządzania wierzytelnością wynikającą z rachunku bankowego zgodnie z art. 885 k.p.c. stosowanym do egzekucji z rachunków bankowych na podstawie art. 893 k.p.c. W stosunku do wierzyciela egzekwującego niewaźne jest równieź rozporządzenie wierzytelnością dokonane przed datą zajęcia, jeźeli wymagalność odnośnych sum następuje po zajęciu. Jeśli więc dłuźnik dokona określonych czynności prawnych rozporządzających (np. przelewu wierzytelności z rachunku bankowego) po dacie zajęcia lub co prawda przed zajęciem, ale ze skutkiem następującym po zajęciu, czynności te nie będą powodować skutków prawnych dla wierzyciela egzekwującego. Wynagrodzenie komornika następuje po zajęciu rachunki bankowego[13].

Do skutków egzekucji z rachunku bankowego na podstawie art. 893 k.p.c. w zw. z art. 887 § 1 k.p.c. naleźy zaliczyć równieź uprawnienie wierzyciela do wykonywania wszelkich praw, jakie przysługiwałyby dłuźnikowi. Oznacza to, źe moźe wystąpić z roszczeniem do banku na takich samych zasadach, jakie przysługiwałyby dłuźnikowi[14].

Ostatnim skutkiem prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego na podstawie art. 893 k.p.c. jest moźliwość odebrania przez komornika dokumentów potwierdzających dowód wierzytelności z jednoczesnym złoźeniem ich do depozytu - art. 888 § 1 k.p.c. Do dokumentów zaliczanych do stwierdzających istnienie wierzytelności, które mogą zostać odebrane dłuźnikowi, naleźy równieź umowa rachunku bankowego oraz inne dokumenty potwierdzające złoźenie środków finansowych w banku. Kwestią sporną wydaje się, czy do kategorii dokumentów moźna zaliczyć korespondencję bankową z dłuźnikiem, niemniej to na dłuźniku spoczywa obowiązek udzielenia wierzycielowi wszelkich informacji potrzebnych do skutecznego przeprowadzenia egzekucji zgodnie z art. 888 § 3 k.p.c.

Kwestia odpowiedzialności karnej dłuźnika została uregulowana w kodeksie karnym. Zgodnie z art. 300 § 2 k.k., kto w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, źe usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąźa albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagroźone zajęciem, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Odpowiedzialność karna odnosi się nie tylko do samego dłuźnika, ale równieź do współposiadaczy rachunku bankowego lub innej osoby, która swoim zachowaniem powoduje udaremnienie skuteczności postępowania egzekucyjnego[15].

Egzekucja z rachunku bankowego odbywająca się na podstawie art. 97 pr. bank. moźe odnosić się równieź do egzekucji z dokumentu imiennego, który na podstawie art. 53 pr. bank. bank wystawił posiadaczowi rachunku. Zajęcie wierzytelności w takim przypadku powinno nastąpić w trybie art. 901 k.p.c. poprzez odebranie takiego dokumentu od dłuźnika i przekazanie wierzycielowi z adnotacją o zajęciu[16]. Art. 53 pr. bank. ma swoje odniesienie do art. 49 ust. 1 pkt. 3 pr. bank., który wskazuje na rodzaj rachunku, z jakim jest związany dokument imienny, tj.: rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowych lokat oszczędnościowych. Zajęcie dokumentu przez wierzyciela w trybie art. 901 k.p.c. następuje na podstawie złoźonego przez wierzyciela wniosku do komornika wraz z odpisem tytułu wykonawczego oraz wskazaniem tegoź dokumentu. W tym przypadku pierwszą czynnością komornika w egzekucji prowadzonej w trybie art. 901 będzie odebranie dokumentów imiennych co oznacza, źe przy wykonywaniu tej czynności dłuźnik zostanie poinformowany o wszczętej przeciwko niemu egzekucji art. 805 k.p.c. Odmowa wydania dokumentów skutkować moźe postanowieniem komornika o dokonaniu przeszukania lub wniesieniem przez wierzyciela do sądu wniosku o wyjawienie majątku, w trybie art. 913 i n. k.p.c. w zw. art. 920 1 k.p.c., nakazującym wyjawienie wierzycielowi stanu swoich oszczędności, co równowaźne jest ze wskazaniem ewentualnych innych rachunków lub teź dokumentów stwierdzających wierzytelność dłuźnika względem innej osoby nie będącej dłuźnikiem osobistym wierzyciela.

Wart wspomnienia jest fakt, źe wyjawienie majątku odbywa się formie złoźonego przyrzeczenia, a zatem dłuźnikowi, który nie wyjawił wszystkich składników swojego majątku, a tym bardziej odmówił złoźenia takiego przyrzeczenia, grozi sankcja określona w art. 916 k.p.c., tj. grzywna lub areszt nieprzekraczający miesiąca. Postępowanie związane z wyjawieniem majątku odnosi się do wszystkich rodzajów egzekucji, tak więc nie jest to jakieś szczególne uprawnienie wierzyciela w egzekucji z rachunku bankowego. Wyniku wyjawienia majątku moźe się okazać, źe dokument imienny (art. 53 pr. bank.) moźe znajdować się w posiadaniu innej osoby.

W takim przypadku komornik zmuszony jest do zastosowania trybu określonego w art. 845 k.p.c., tj. dokonania odebrania rzeczy w trybie egzekucji z ruchomości. Istotne jest to, źe nie moźe tego dokonać bez uprzedniej zgody osoby trzeciej, u której znajduje się wskazany przez dłuźnika dokument.

Wydaje się naturalnie, źe uzyskanie wskazanego dokumentu moźe nastąpić, ale wydłuźa to czas prowadzonej egzekucji, gdyź to wierzyciel musi wszcząć postępowanie egzekucyjne wobec osoby posiadającej dokument (art. 905 k.p.c.) i w trybie egzekucyjnym źądać jego wydania (wydania wierzytelności). Skutek dokonania przez komornika zajęcia wierzytelności określony jest w art. 902 k.p.c. i był juź omawiany. Dla przypomnienia do skutku tego mają zastosowanie art. 885, 887 i 888 k.p.c.

2. Egzekucja z rachunku bankowego, na którym ustanowiono zabezpieczenie

Osobnym zagadnieniem jest egzekucja z rachunku bankowego, na którym ustanowiono zabezpieczenie. Kwestię tę reguluje art. 8901 k.p.c., który jest negatywnie oceniany w literaturze ze względu na nieprecyzyjność zapisu[17].

Niemniej naleźy uznać, źe zamysł ustawodawcy wprowadzającego taki zapis sprowadzał się do moźliwości dokonywania przez "obowiązanego" jako uprawnionego, tj. właściciela konta, do rozporządzania środkami pienięźnymi na koncie, które wcześniej zostało zajęte.

To rozporządzanie środkami pienięźnymi sprowadza się do moźliwości dokonywania choćby wypłat na wynagrodzenia dla pracowników, jak równieź na koszty prowadzonej działalności. Naleźy zgodzić się z poglądem, źe zapis przywołanego artykułu 8901 k.p.c. dotyczy róźnic, jakie wynikają z zajęcia dokonanego w postępowaniu egzekucyjnym oraz z zajęcia dokonanego w postępowaniu wykonawczym, mającym na celu realizację postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia[18]. Przy analizie konstrukcji przepisu art. 8901 k.p.c. naleźy równieź uznać, źe pozostaje on w związku z art. 7522 k.p.c.[19] W obu przypadkach dysponowanie środkami pienięźnymi odbywa się za zgodą sądu, jak równieź w obu przypadkach zobowiązany moźe wystąpić z wnioskiem o przekazanie na rachunek depozytowy sądu sum złoźonych na rachunku zobowiązanego.

Warto zaznaczyć, źe w chwili powiadomienia banku o zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym rachunku wcześniej zajętego w postępowaniu zabezpieczającym bank zobowiązany jest do zaprzestania dokonywania wypłat z rachunku zobowiązanego na rachunek komornika wykonującego udzielone zabezpieczenie, z jednoczesnym dokonywaniem wypłat na rachunek komornika prowadzącego postępowanie egzekucyjne.

Oznacza to, źe ustawodawca jednoznacznie wskazał pierwszeństwo postępowania egzekucyjnego przed postępowaniem zabezpieczającym bez względu na to, czy prowadzona egzekucja z rachunku bankowego jest kontynuacją postępowania zabezpieczającego czy teź nie.

------------------------------------------------------------------------------------------

Literatura