 |
||||
 |
 |
 |
||
 |
 |
 |
||
 |
 |
 |
||
 |
||||
|
NADANIE KLAUZULI WYKONALNOSCI AKTOWI NOTARIALNEMU Marek Stachowski
Postępowanie klauzulowe. Klauzula wykonalności. Czym jest klauzula wykonalności określa art. 786 § 1 k.p.c. Klauzula wykonalności to wykorzystanie przymusu państwowego przez wierzyciela do spełnienia przez dłużnika określonego świadczenia. Dopuszcza nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu zawierającemu warunek, od spełnienia którego zależne jest jego wykonanie. Spełnienie tego warunku ma udowodnić wierzyciel dokumentem urzędowym lub prywatnym, z podpisem urzędowo poświadczonym, przed nadaniem tytułowi klauzuli wykonalności, dołączając go do wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Najczęściej różnego rodzaju warunki zawierają tytuły egzekucyjne stanowiące ugody sądowe, akty notarialne, które mogą uzależniać wykonanie roszczenia wierzyciela od zdarzeń zależnych lub niezależnych od woli stron. Sąd może również uzależnić wykonanie zarządzenia tymczasowego od złożenia przez wierzyciela kaucji (art. 739 § 3 k.p.c.)[1]. Zatem tytułowi egzekucyjnemu można wyznaczyć w razie potrzeby jego zakres o charakterze deklaratywnym[2]. Stwierdzić należy, że uzupełnienia lub zmiany w treści klauzuli wykonalności odnośnie tytułu egzekucyjnego mają charakter konstytutywny[3]. Charakter konstytutywny klauzuli wykonalności ma związek z art. 779-792 k.p.c., które umożliwiają nadanie klauzuli wykonalności przeciwko osobom nie wymienionym w tytule, z zastrzeżeniem ograniczonej odpowiedzialności dłużnika[4]. Brzmienie klauzuli wykonalności określił Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia z dnia 21 stycznia 2005[5]. W efekcie wejścia w życie wspomnianego rozporządzenia utracił swoją moc prawną § 213 r.w.u.s.p.[6] Zgodnie z art. 781 § 1 k.p.c. wnioski o nadanie klauzuli wykonalności rozpatruje sąd pierwszej instancji, zaś sąd drugiej instancji nadaje klauzule wykonalności, dopóki akta sprawy w tym sądzie się znajdują[7]. Uprawnienia do nadawania klauzuli wykonalności posiada również referendarz sądowy w odniesieniu do tytułów egzekucyjnych, o których mowa w art. 777 § 1 pkt. 1, 11, 3-6 i § 3 z wyłączeniem przypadków wymienionych w art. 7781, 787, 7871, 788, 789 k.p.c. Na rozpoznanie sprawy i nadanie klauzuli wykonalności sąd ma trzy dni. Jest to termin określony w art. 7811 k.p.c. i jest traktowany jako termin instrukcyjny - choćby sąd uchybił terminowi, to skuteczność klauzuli nie może zostać podważona[8]. W przypadku nadawania tytułom egzekucyjnym klauzuli wykonalności sąd rozpatruje sprawę jednoosobowo zgodnie z art. 782 zd. 1 k.p.c. z mocą postanowienia, które nie wymaga uzasadnienia[9] w przypadku uwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Posiedzenie jest nie jawne. Należy zwrócić uwagę, że w przypadku nadawania klauzuli wykonalności przez sąd drugiej instancji orzeka trzech sędziów[10]. Ze względu na treść art. 357 § 2 w zw. z art. 13 § 2 w i art. 795 § 1 sąd każdorazowo musi sporządzić uzasadnienie, gdyż wierzycielowi przysługuje zażalenie na odmowne postanowienie o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu[11]. W przypadku zażalenia, traktowanego jako apelacja, będą miały zastosowanie również przepisy art. 386 § 1 oraz art. 397 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. A. Marciniak wskazuje na art. 795 § 2 k.p.c.:, ...że postanowienia co do nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności, zarówno pozytywnego, jak i negatywnego, nie doręcza się dłużnikowi [12] gdyż przepis ten traktowany jest jako szczególny opisany w art. 357 § 2 k.p.c. W przypadku nadawania klauzuli wykonalności przez referendarza[13] sądowego, wierzycielowi przysługuje w myśl art. 39822 § 1 k.p.c. skarga na orzeczeni referendarza[14]. Istotą zażalenia wierzyciela na odmowę nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności mogą być wyłącznie zarzuty naruszające przepisy procesowe, do których należy zaliczyć bark brak podstaw formalnych do nadania klauzuli wykonalności wobec osób nie wymienionych w tytule egzekucyjnym zgodnie z art. 787 791 k.p.c., brak stosownego dokumentu wskazującego na zdarzenie z art. 786 k.p.c., jak również sytuacja, gdy akt notarialny nie jest tytułem egzekucyjnym[15]. W zażaleniu obowiązuje zakaz podnoszenia zarzutów o charakterze merytorycznym. Odpis postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności co do zasady doręcza się wyłącznie wierzycielowi[16], reguła taka wynika z art. 795 § 2 k.p.c. i ma na celu przeciwdziałanie udaremnieniu egzekucji przez nielojalnego dłużnika[17]. Zastosowanie wskazanej reguły w konsekwencji może prowadzić do pozbawienia dłużnika możliwości obrony w przypadku nie doręczenia dłużnikowi postanowienia sądu pierwszej instancji, gdy sąd drugiej instancji nada klauzulę wykonalności w wyniku zażalenia wierzyciela. Na podstawie art. 3941 k.p.c. nie przysługuje zażalenie - z chwilą wydania postanowienia, staje się ono prawomocne zgodnie z 363 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.[18] Oznacza to, że sąd drugiej instancji może wydać postanowienie reformatoryjne. Taki pogląd wynika z uchwały SN z dnia 30 stycznia 2002r.[19]. Należy zwrócić uwagę, że dłużnik może podnieść zarzuty przeciwko klauzuli wykonalności w trybie zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności, jednakże tych samych zarzutów nie może podnieć w trybie powództwa opozycyjnego[20]. Postanowienie sądu o nadanie klauzuli wykonalności w trybie art. 360 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. jest skuteczne w chwili ogłoszenia, a w przypadku kiedy takiego ogłoszenia nie było, z chwilą podpisania sentencji. Postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności co do zasady skuteczne są wobec wszystkich erga omnes. Jednakże jak wspomina T.Ereciński O rodzaju skutków postanowień decyduje ich treść.[21] Wierzyciel jest uprawniony do cofnięcia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności do chwili jej uprawomocnienia się, jednakże sąd powinien zbadać czy takie cofnięcie wniosku nie jest nadużyciem traktowanym jako sprzeczne z prawem lub sprzecznym z zasadami współżycia społecznego a w konsekwencji próbą obejścia prawa[22]. Postępowanie klauzulowe. W postępowaniu klauzulowym sąd nie bada okoliczności, jak ważność oświadczenia o poddaniu się egzekucji, o którym mowa w art. 777 § 1 pkt 4 i 5 k.p.c., bądź też istnienie długu objętego tym oświadczeniem[23]. Można jedynie bronić poglądu, iż w przypadku gdy przed nadaniem klauzuli wykonalności dłużnik uzyskał prawomocny wyrok stwierdzający nieważność swego oświadczenia woli o poddaniu się egzekucji (np. z powodu wady oświadczenia woli, sprzeczności z zasadami współżycia społecznego), to powołanie się na taki wyrok - jako podstawę oddalenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności - mogłoby być uwzględnione w postępowaniu klauzulowym bez naruszenia uproszczonego charakteru tego postępowania[24]. Istnieje zasada tempu regit actium[25], że w postępowaniu klauzulowym wykonalności aktu notarialnego dany akt podlega badaniu według stanu prawnego obowiązującego w chwili sporządzenia[26]. Podstawą egzekucji aktem notarialnym jest uzyskanie przez wierzyciela uprawnienia nadanego mu przez dłużnika do uzyskania klauzuli wykonalności. Tym samym postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności jest jednym z elementów postępowania egzekucyjnego. Jego wynikiem jest uzyskanie przez wierzyciela dochodzonego prawa w postaci przymusu państwowego, którego realizacja pozostaje w gestii stosownego organu egzekucyjnego[27]. Treścią tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności jest oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji. Należy zwrócić uwagę, że nie dotyczy to sytuacji, gdy wykonanie tytułu egzekucyjnego jest uzależnione od równoczesnego świadczenia wzajemnego wierzyciela. Zatem art. 786 §1 jest odpowiednim w swej treści do zastosowania w postępowaniu klauzulowym o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. M. Muliński wskazuje również, że w postępowaniu klauzulowym wierzyciel może powołać się na fakty powszechnie znane (art. 228 § 1 k.p.c. w zw. 13 § 2 k.p.c.) jak również na fakty, które sąd weźmie pod uwagę z urzędu (art. 228 § 2 k.p.c. w zw. 13 § 2 k.p.c.) Oznacza to, że zdarzenia, od których uzależnione jest wykonanie tytułu egzekucyjnego należy uznać jako fakty - art. 189 k.p.c. dopuszcza taką możliwość jako podstawę do przeprowadzenia egzekucji[28]. Wierzyciel ma prawo domagać się ustalenia, iż dany tytuł egzekucyjny podlega wykonaniu na podstawie ziszczenia się określonego w akcie notarialnym zdarzenia. Oznaczenie zakresu egzekucji jest istotne wówczas, gdy mamy do czynienia ze zmianami w treści tytułu egzekucyjnego [29]. Do takich zmian dochodzi na podstawie ustawy, a mogą one mieć charakter przedmiotowy bądź podmiotowy. Art. 788 § 1 i 779 § 2 k.p.c. wskazują, że podobnie jak w postępowaniu klauzulowym tak i w tym przypadku następstwo prawne powinno być wykazane dokumentem urzędowym lub dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym[30]. Na potrzebę takiej zmiany wskazują między innym art. 7781 k.p.c., art. 787-7872 k.p.c. jak również art. 789 k.p.c. zw z art. 554 k.c. oraz 792 k.p.c. Do zmiany podmiotowego zakresu egzekucji jest potrzebna również zmiana przedmiotowa. Istnieje jednakże ograniczenie przedmiotowego zakresu egzekucji w sytuacji, gdy następca prawny dłużnika ponosi odpowiedzialność z zakresu określonych przedmiotów albo do wysokości ich wartości[31]. Ze względu na możliwość wprowadzenia przez wierzyciela kilku identycznych tytułów wykonawczych wprowadzono zasadę, która dopuszcza wydanie wierzycielowi tylko jednego tytułu wykonawczego. Zasada ta nie ma zapisu normatywnego, choć w celu uniknięcia nadużyć ze strony wierzyciela, któremu wydanoby kilka takich samych tytułów wykonawczych, ustawodawca w art. 793 i 794 k.p.c. wprowadził ograniczenia w wydawaniu wierzycielowi większej liczby tytułów egzekucyjnych. Art. 793 k.p.c. uzależnia wydanie dodatkowego tytułu wykonawczego od decyzji sądu. Może to nastąpić w przypadku, gdy jest prowadzona egzekucja na rzecz kilku osób lub przeciwko kilku osobom z różnych części majątku tego samego dłużnika. Wydając więcej niż jeden tytuł wykonawczy sąd musi oznaczyć cel, w jakim mają służyć dodatkowe tytuły wykonawcze, jak również określić ich liczbę[32]. Wydanie dodatkowych tytułów wykonawczych zawsze następuje na wniosek wierzyciela. W tym przypadku sąd w myśl art. 782 k.p.c. nada następnym tytułom egzekucyjny klauzulę wykonalności z urzędu[33]. Inny przypadek, który powoduje wydanie następnego tytułu wykonawczego przez sąd, określa art. 794 k.p.c. Dopuszcza on możliwość utraty przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego z klauzulą wykonalności, jednakże, aby został wydany nowy tytuł, sąd musi przeprowadzić rozprawę[34]. Na rozprawie zgodnie z art. 794 zd.2 k.p.c. sąd bada okoliczności utraty przez wierzyciela tytułu wykonawczego. Do okoliczności tych można zaliczyć niewiedzę wierzyciela na temat tego, gdzie jest utracony tytuł i co się stało z tytułem egzekucyjnym lub nie świadome, aczkolwiek dobrowolnie, wydane tytułu osobie trzeciej[35]. Rozprawa, na której sąd bada okoliczności utraty przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego nie dotyczy: - okoliczności, jakie miały miejsce po powstaniu tytułu egzekucyjnego, Dłużnik w trakcie badania przez sąd okoliczności utraty tytułu egzekucyjnego w trybie art. 794 k.p.c. nie może podnosić zarzutów dotyczących zasadności zachodzących przesłanek nadania wtórnikowi tytułu egzekucyjnego klauzuli wykonalności[36]. Na odmowę wydania ponownego tytułu egzekucyjnego wierzycielowi w trybie art. 795 § 2 przysługuje zażalenie. Złożenie wniosku o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności co do zasady powinno przerywać bieg przedawniania w myśl art. 123 k.c. W piśmiennictwie panuje pewna rozbieżność co do tego rozwiązania. Do stycznia 2004 roku przeważał pogląd, że złożenie wniosku przez wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu nie przerywało biegu przedawnienia[37]. W uzasadnieniu uchwały z 16 stycznia 2005 r. Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności istotnie przerywa bieg przedawnienia. ... Stawiając pytanie, czy złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia, Sąd Apelacyjny przypomniał, że art. 279 pkt. 2 k.z. wyraźnie uznawał złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu za czynność przerywającą bieg przedawnienia. Zaznaczył także, że początkowo również na tle Kodeksu cywilnego, łączącego przerwanie biegu przedawnienia z każdą czynnością przed sądem lub innym organem albo sądem polubownym przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia (art. 123 § 1 pkt. 1 k.c.), reprezentowany był w orzecznictwie pogląd uznający złożenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu za czynność przerywającą bieg przedawnienia...[38] Wniosek płynący z uzasadnienia oznacza, że na podstawie postawionej tezy przerwanie biegu przedawnienia może dotyczyć każdego tytułu egzekucyjnego, który zostanie złożony do sądu klauzulowego wraz z wnioskiem nadanie klauzuli wykonalności[39] - badania nad istotą postępowania o nadanie klauzuli wykonalności doprowadziły do wniosku, że postępowanie to pośrednio zmierza do celu postępowania egzekucyjnego, jakim jest przymusowa realizacja świadczenia określonego w tytule egzekucyjnym[40] Treść postanowienia o nadanie klauzuli wykonalności. W treści postanowienia sądu o nadanie klauzuli wykonalności powinny znaleźć się następujące elementy: W klauzuli wykonalności nie pochodzącej od sądu w myśl art. 180 k.p.c. powinny zostać zamieszczone dane identyfikacyjne tytułu, jak również oznaczenie stron i oświadczenie, na podstawie, którego dokonana będzie egzekucja przedmiotu egzekucji. Powstanie skuteczności postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności łączy trwale akt notarialny z odpisem postanowienia, zaś na dokumencie umieszczona zostaje stampila (pieczęć) z brzmieniem klauzuli wykonalności[41].
-------------------------------------------------------------------------------- Przypisy. [1] Z. świeboda, Komentarz do art. 786. § 1 k.p.c., Lex. XI 2009 |
||||