OGRANICZENIA W POSTEPOWANIU EGZEKUCYJNYM Z AKTU NOTARIALNEGO


Marek Stachowski

Ograniczenia przedmiotowe zakresu egzekucji.

Podstawowym ograniczeniem w egzekucji na podstawie oświadczenia w trybie art. 777 § 1 pkt. 6 i § 3 k.p.c. z zabezpieczenia ustanowionego przez dłużnika rzeczowego jest to, iż egzekucja odnosi się wyłącznie do tych składników majątku oraz przedmiotów, jakie zostały określone w akcie notarialnym. Za przykład może posłużyć art. 65 u.k.s.h. lub art. 306 k.c., choć wyjątkiem może być hipoteka kaucyjna w myśl art. 102 u.k.w.h.[1]

Sposób opisania przedmiotu, który stanowi zabezpieczenie aktu notarialnego w trybie art. 777 § 1 pkt. 6 i § 3 k.p.c., powinien być bardzo precyzyjny. W przypadku hipoteki opisanie nie nastręcza specjalnej trudności ze względu na zasady zgodnie, z którymi hipoteka jest to oznaczenie nieruchomości lub prawo. W przypadku zastawu, w tym również zastawu rejestrowego, zasada jest podoba, gdyż odnosi się do rzeczy lub prawa. W przypadku oznaczenia zbioru rzeczy, w akcie notarialnym muszą zostać podane cechy zindywidualizowane[2].

Wygaśniecie zobowiązania.

Ustanie skutków zobowiązania objętego w oświadczeniu dłużnika o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym, może nastąpić wyłącznie w drodze uregulowań ustawowych[3]. Oznacza to, iż nie dopuszcza się możliwości ograniczenia praw wierzyciela poprzez stosowanie umów, które mogą ograniczyć lub znieść tytuł egzekucyjny[4]. Brak tej możliwości jest efektem stosowania reguły, która pozwala dokonywać stronom czynności prawne, jednakże w zakresie, w jakim pozwala ustawa. Reguła ta, choć nie uregulowana bezpośrednio, wynika z innych przepisów prawa. Przykładem może być art. 119 k.c., w wyniku którego można skarżyć roszczenie, choćby pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem istniała umowa, w której wierzyciel na podstawie art. 508 k.c. zrzeka się dochodzić swoich roszczeń w przyszłości - pactum de non petendo [5]. Zasada zakazująca umownego oddziaływania na stosunki procesowe jest wyrażona nie tylko w piśmiennictwie, ale również w orzecznictwie[6]. Strony nie mogą kształtować swoich stosunków prawnych w zakresie dochodzenia roszczeń i norm prawa procesowego. Dotyczy to głównie tytułów egzekucyjnych w postaci orzeczeń sądowych. Jednakże efekt podobny do uchylenia się od skutków prawnych wynikających z dobrowolnego poddania się egzekucji w akcie notarialnym, podmioty wymienione w tytule egzekucyjnym mogą osiągnąć na drodze czynności faktycznych. Sytuacja ta może nastąpić w przypadku, gdy wierzyciel zwróci notariuszowi wypis aktu notarialnego wraz z oświadczeniem wierzyciela.
Regułą jest zastrzeżenie w akcie notarialnym, iż wierzycielowi przysługuje tylko jeden wypis. Oznacza to, że gdy nastąpi zwrot wypisu przez wierzyciela notariuszowi, wierzyciel pozbawia się sam prawa do wszczęcia egzekucji przeciw dłużnikowi na podstawie tego dokumentu[7]. W myśl art. 3531 k.c. dłużnik może ograniczyć wykorzystanie przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego w postaci aktu notarialnego np. przez zapis o niedochodzeniu świadczenia przez wierzyciela z aktu notarialnego. Wykorzystanie zasady swobody zawierania umów nie może mieć wpływu na skuteczność tytułu egzekucyjnego[8], choć umowa zawarta pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem w trybie art. 3531 k.c. może wywierać skutki w obrębie prawa prywatnego[9].

Innym rodzajem wygaśnięcia zobowiązania jest spełnienie świadczenia przez dłużnika na podstawie art. 453 k.c.[10] Artykuł ten daje dłużnikowi możliwość spełnienia za zgodą wierzyciela innego świadczenia, zmierzającego do zwolnienia z długu dłużnika względem wierzyciela. Należy przy tym zwrócić uwagę, że wygaśnięcie zobowiązania może również nastąpić na podstawie:

- art. 89 k.c. - warunek[11],
- art. 116 § 2 k.c. - warunek rozwiązujący[12],
- art. 908 k.c. - śmierć dłużnika jak również wierzyciela w przypadku zobowiązana osobistego,
- art. 506 k.c. - odnowienie długu,[13]
- art. 508 k.c. zwolnienie z długu[14] z wyjątkiem umorzenia przez potrącenie w myśl art. 505 k.c.[15],
- art. 509 k.c. przelew wierzytelności[16],
- art. 489 - 499 k.c. w zw. z art. 498 § 1 kompensatę (potrącenie )[17]
- art. 692- 69310 k.c. złożenie wierzytelności do depozytu sądowego[18]
- art. 519 k.c. przejście długu przez osobę trzecią[19].

W myśl postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 11 października 1972, wygaśnięcie zobowiązania może nastąpić również na podstawie przepisów samego prawa[20].

Należy również zwrócić uwagę na art. 3571 k.c., na podstawie którego może zapaść wyrok zmieniający stosunek prawny pomiędzy stronami z powodu nadzwyczajnej zmiany warunków spełnienia świadczenia, które połączone byłyby z nadmiernymi trudnościami w spełnieniu świadczenia lub też z rażącą stratą dla którejkolwiek ze stron, czego obie strony nie mogły przewidzieć przy zwieraniu umowy. Wówczas również ma zastosowanie art. 3581 § 3 k.c., który dotyczy zmian siły nabywczej pieniądza[21].

Istotną przesłanką, która pozwala dłużnikowi uwolnić się ze zobowiązania a tym samym ze świadczenia, jest przedawnienie zmieniające właściwość zobowiązania na naturalne, którego cechą główną jest brak zaskarżalności i możliwości dochodzenia przez wierzyciela jego spełnienia w drodze przymusu państwowego.

 

--------------------------------------------------------------------------------
Literatura.

[1] J. Mucha, op.cit. s. 95; S. Rudnicki, Komentarz do art. 65 u.k.w.h. , Lex. XI 2009
[2] F. Zedler, Zastaw rejestrowy na zbiorze rzeczy lub praw, PB 199, nr 3, s. 52; id. Zaspokojenie w drodze egzekucji zastawnika rejestrowego w razie ustanowienia zastawu na zbiorze rzeczy lub prawa BP 1999, nr 4, s 59
[3] E. Wengerek, Postępowanie egzekucyjne.., s. 75, s. 127, s. 159
[4] W. Berutowicz, Zasada dyspozycyjności w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1984, s. 230-232
[5] M. Walasik, op.cit. s. 177; P. Drapała, Zwolenie z długu. PS 2002r. nr 7, s. 124; Pactum de non petendo - umowa albo zastrzeżenie umowne, na mocy którego wierzyciel zobowiązuje się, że nie będzie dochodził od dłużnika spełnienia świadczenia trwale lub przez określony odcinek czasu, albo pod określonymi warunkami. Najczęściej towarzyszy prolongacie zobowiązania lub kumulatywnemu przystąpieniu do długu. Zawarcie takiej umowy nie powoduje wygaśnięcia zobowiązania dłużnika, a jedynie tymczasową niemożność dochodzenia przez wierzyciela jego wykonania.
[6] W. Berutowicz, op.cit. s. 231; W. Siedlecki, Czynności procesowe..., s. 706; E. Wengerek, op.cit. s. 75; A. Marciniak, Podstawa egzekucji sądowej..., s.46; Uchwała SN. Z dnia 24 stycznia 2003 r., III CZP 90/20, OSNC 2003, nr 11, poz. 145; v. Uchwała w składzie siedmiu sędziów SN z dnia 31 mara 2004 r., III CZP 110/03,OSNC 2004, nr 9, poz. 133.
[7] M. Walasik, op.cit. s.178; E. Wengerek, Przeciwegzekucyjne powództwa..., s. 17, 127 i 159
[8] W. Siedlecki, op.cit. s.708.
[9] W. Siedlecki, op.cit. s.708.
[10] v. Wyrok SN z dnia 3 lipca 2008 r., IV CSK 149/2008, Biuletyn Sądu Najwyższego 2008/10 Lex. nr 1922514 v. Orzeczenie SN z dnia 15 grudnia 1956 r., 4 Cr 35/56, OSN 1957/IV poz. 118, Lex. nr 356985; v. Wyrok SN z dnia 23 sierpnia 2000 r., II UKN 669/99, OSNAPiUS 2002/5 poz. 117, Lex. nr 354095.
[13] v. Wyrok SN z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 356/2006, Lex. nr 1912518.
[14] v. Wyrok SN z dnia 3 października 2008 r., I CSK 125/2008, Lex. nr 1952985, Rzeczpospolita 2008/240 s. C3.
[15] G. Bieniek wskazuje również na umowę, - T. Wiśniewski (w;) Komentarz do kodeksu cywilnego ., red. G. Bieniek, t. 1, s. 637.
[16] Wyrok SN z dnia 30 stycznia 2007 r., IV CSK 356/2006, Lex. nr 1912518
[17] E. Wengerek, op.cit. s.125; Wyrok SN z dnia 29 XIa 2001 r., V CKN 1537/2000. Lex. nr 354390, Postanowienie SN, z dnia 14 września 1965 r., III CR 162/65, Lex. nr 298926
[18] v. Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania - część ogólna. rozdział VII, Warszawa 2008
[19] Wyrok NSA z dnia 24 października 2007 r., II FSK 1164/2006, Lex. nr 1896463, Gazeta Prawna 2008/87, s. A11.
[20] "Wejście w życie nowych przepisów prawnych, w świetle których inaczej zostały unormowane sporne zagadnienia rozstrzygnięte prawomocnym tytułem wykonawczym, nie jest w rozumieniu art. 840 § 1 pkt. 2 k.p.c. zdarzeniem uzasadniającym pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, chyba że nowy przepis wyraźnie stwierdza wygaśnięcie wcześniej ustalonych zobowiązań." Wyrok SN z dnia 11 października 1972 r., II CR 385/72, Lex. nr 318387.
[21] v. Wyrok SN z dnia 20 lipca 2005 r., II CK 774/2004, Lex. nr 382896, Rzeczpospolita 2005/173, s.C2; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 9 sierpnia 2006 r., I ACA 178/2006, Lex. nr 1548558, Gazeta Prawna 2007/157, s. A11, Orzecznictwo Sądów w sprawach Gospodarczych 2007/9 poz. 97, s. 32" Klauzula zezwalająca na modyfikację powstałego stosunku prawnego powinna dotyczyć tylko wyjątkowych i nadzwyczajnych sytuacji. Określenie "nadzwyczajne zmiany", tak samo jak i "nadzwyczajne wypadki", zakłada, że chodzi tu o wyjątkowe zdarzenia (strajki, nieurodzaj, długotrwała susza, pożar, powódź), nagłe i zaskakujące, których nie można było przewidzieć".