OSWAIDCZENIE WOLI O PODANIU SIE EGZEKUCJI


Marek Stachowski

 

Oświadczenie woli o poddaniu się egzekucji.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji wymaga formy pisemnej, jak również formy aktu notarialnego stosownie do art. 777 Ǡ1 pkt. 4-5 i Ǡ3 k.p.c. Brak oświadczenia w trybie, jaki zastrzega ustawa, czyni takie oświadczenie bezskuteczne jako przyszły tytuł egzekucyjny[1].

Oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym jest jednym z kryteriów, jakie bada sąd stwierdzając, czy dany obowiązek, jaki przyjął na siebie dłużnik, nadaje się do wykonania w egzekucji. Należy zwrócić uwagę, że "Oświadczenie o poddaniu się egzekucji nie jest czynnością procesową, nie jest bowiem składane przez osobę będącą stroną postępowania cywilnego, ani też nie jest składane w związku z jakimkolwiek postępowaniem cywilnym" [2]

Ustawa przewiduje bezwzględnie dla takiego oświadczenia formę aktu notarialnego. A zatem w myśl art. 91 pr.not. tylko dłużnik może złożyć takie oświadczenie i wyłącznie po poinformowaniu o tym zamiarze notariusza.

Poddanie się egzekucji w rozumieniu art. 777 Ǡ1 pkt.4-6 i Ǡ3 k.p.c. jest takim oświadczeniem woli. Dlatego też należy ustalić, czy dany akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, jest tytułem egzekucyjnym wraz z określeniem treści tego tytułu[3]. Zgodnie z art. 60 k.c. akt woli i jego uzewnętrznienie tworzą całość zwaną oświadczeniem woli, stanowiącym realizacje woli składającego oświadczenie. W przypadku poddania się egzekucji ustawodawca wyraźnie stwierdza, że treść oświadczenia woli musi mieć formę aktu notarialnego. Art. 60 k.c. mówi o dowolnej formie składania oświadczenia woli. W celu wyeliminowania stosowania przez Sąd wykładni treści oświadczenia woli przez składającego oświadczenie w postępowaniu o nadaniu klauzuli wykonalności aktowi notarialnemu Minister Sprawiedliwości na podstawie delegacji ustawowej art. 783 Ǡ2 k.p.c. ustalił brzmienie klauzuli w rozporządzeniu z dnia 21 stycznia 2005 r.[4] Oświadczenie woli składane zgodnie z art. 783 Ǡ1 k.p.c. w postaci klauzuli wykonalności jest jednocześnie aktem sądowym, zawierającym stwierdzenie, że tytuł uprawnia do egzekucji, oraz oznaczającym zakres tej egzekucji[5]. Klauzula wykonalności w swej naturze ma charakter deklaratoryjny[6]. Oznacza to, że nie jest aktem woli stwarzający nowe prawa lecz tylko stwierdza o przydatności danego tytułu egzekucyjnego do wykonania egzekucji. A zatem oświadczenie woli musi ze swej natury być skierowane do konkretnego adresata. Wykładnia oświadczenia woli o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym jest ze swej natury ograniczona do tekstu, jaki jest zawarty w akcie notarialnym. Tekst oświadczenia jak również cały akt notarialny musi być sformułowany w sposób zrozumiały dla podmiotów będącymi sygnatariuszami. Obowiązek ten spoczywa na notariuszu art. 80 DZ pr. not.[7].

Obowiązkiem notariusza jest również skorygowanie wszelkich błędów, jakie mogłyby powstać w trakcie składania oświadczenia woli o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym, rozumianych jako nieścisłości, błędy pisarskie itp. Korekta błędów aktu notarialnego powinna być sporządzona przez notariusza w osobnym protokole - art. 80 Ǡ4 pr.not.. Stosowanie reguł językowych umożliwia w trakcie postępowania klauzulowego ustalić, czy oświadczenie o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym zawiera wszelkie konieczne elementy do powstania tytułu egzekucyjnego. W przypadku braku jednoznaczności w oświadczeniu złożonym przez dłużnika w akcie notarialnym o poddaniu się egzekucji należy uznać, że dłużnik nie poddał się egzekucji. Oznacza to, że akt notarialny nie stanowi tytułu egzekucyjnego[8]. Jednakże wieloznaczność reguły związanej z oświadczeniem o poddaniu się egzekucji można traktować jako skuteczną czynność prawną wg. zasady favor negotti[9]. Opierając się na tej regule należy przyjąć, że wykładnię niejasnego oświadczenia woli dłużnika należy interpretować na korzyść wierzyciela jako adresata tego oświadczenia. Dotyczy to również treści czynności prawnej w myśl zasady in dubio contra profermentem[10], jako klasycznego instrumentu prawa oznaczającego, iż "niejasności tłumaczy się przeciw autorowi interpretowanej klauzuli", co polega na możliwości wyboru przez sąd interpretacji korzystnej dla adresat oświadczenia[11].

Po dokonaniu wykładni oświadczenia woli dłużnika o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym sąd ma obowiązek określić podmiotowy i przedmiotowy zakres egzekucji[12] - Ǡ180 r.u.s.p. Innego rodzaju problemem jest wykładnia oświadczenia woli dłużnika o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym w przypadku, gdy dochodzi dodatkowo czynność prawna pomiędzy dłużnikiem a wierzycielem rozumiana jako ziszczenie się pewnych zdarzeń, co do których nie odnosi się dane oświadczenie. Związane jest to z regułą prima facie[13] określoną w art. 6 k.c. Ten problem rozważał Sąd Najwyższy uznając, iż oświadczenie dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym nie pozostaje w związku z całą treścią aktu notarialnego. Oznacza to, że treść aktu notarialnego wskazuje, iż aby nastąpiła egzekucja muszą ziścić się zdarzenia, które kształtują dany stosunek cywilno-prawny, jaki zawarty jest w akcie notarialnym[14]. Treść aktu notarialnego w zbiegu z klauzą o dobrowolnym poddaniu się egzekucji może stwarzać zagrożenie w postaci ograniczenia wykonalności danego aktu notarialnego[15]. Zasada falsa demnstratio non nocet[16] wskazuje, iż w razie błędnego podania podstawy poddania się egzekucji nie można uznać, że takie oświadczenie nie wywołało sutków prawnych. Ważne dla wierzyciela jest, by oświadczenie dłużnika spełniało wszystkie wymogi określonego trybu poddania się egzekucji w celu ochrony interesów wierzyciela[17].

Badanie oświadczenia woli dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym poprzez wykładnię jego treści oraz związku tej woli z treścią aktu notarialnego jest jednym z elementów oceny sądowej czy dany akt nadaje się do egzekucji. W trakcie składania oświadczenia woli w akcie notarialnym przez dłużnika o poddaniu się egzekucji mogą zaistnieć inne przesłanki, które wykluczą możliwość nadania aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. Do nich należy zaliczyć wadę związaną z oświadczeniem woli czyli brak świadomości lub swobody - art. 82 k.c., pozorność - art. 83 k.c., błąd - art. 84-86 k.c., groźbę - art. 87 k.c., oraz podstęp - art. 86 Ǡ2 k.c.. Wymienione wady należy określić jako wady powstające przy podejmowaniu decyzji[18]. Z istoty art. 82 k.c. każda czynność dłużnika, który znajdował się w stanie wyłączającym swobodne podejmowanie decyzji o wyrażeniu swojej woli, jest nieważna. Zgodnie z art. 86 pr.not. notariusz jest zobligowany do niedokonywania czynności prawnej, jeśli z stwierdzi, że osoba, która chce poddać się dobrowolnie egzekucji w akcie notarialnym działa w stanie wyłączającym swobodę decyzji[19]. Taki stan może oznaczać określoną w ustawie niezdolność do dokonania czynności prawnej, jaką przykładowo może być choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy czy inne zaburzenia psychiczne. Uwzględnić należy także środki odurzające oraz upojenie alkoholowe[20]. Nie oznacza to, że osoba, która np. znalazła się w trudnej sytuacji materialnej, a została skłoniona do złożenia tego oświadczenia [21], może powoływać się na wadę oświadczania woli. Sąd Najwyższy[22] uznał, że ustalenie ważności oświadczenia złożonego w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji, jest dopuszczalne także po śmierci dłużnika, jeżeli materiał dowodowy, jaki został zebrany w sprawie, wystarcza do udowodnienia, że taki stan istniał w chwili składania oświadczenia woli. Ta sytuacja odnosi się do następcy prawnego, wobec którego wierzyciel wszczął postępowanie klauzulowe jako spadkobiercy. Jednakże wniosek o takie ustalenie może złożyć spadkobierca, który już odziedziczył spadek[23]. Oświadczenie woli złożone dla pozoru drugiej stronie za jej zgodą, w sytuacji gdy dłużnik dojdzie do porozumienia z wierzycielem, iż nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych wynikających z czynności, ustawodawca również uznał jako czynność nie ważną[24]. Przy tym A. Wolter wyróżnia pozorność zwykłą, gdy dłużnik zamierza pozornie wyzbyć się własności rzeczy w celu uniemożliwienia wierzycielowi przeprowadzenie egzekucji, oraz kwalifikowaną , kiedy pod czynnością prawną ukryta jest faktycznie inna czynność np. umowa darowizny nadająca charakter umowy sprzedaży[25]. Inną okolicznością pozorności jest sytuacja, gdy dłużnik jako podmiot składający oświadczenie woli nie ma zamiaru wywołać jakichkolwiek skutków prawnych i tego nie ujawnia, zaś druga strona nie wyraża na to zgody. Pomimo takiej sytuacji oświadczenie składającego jest wiążące[26]. Czynność prawna pozorna jest nieważna bezwzględnie, zaś pozorność jest okolicznością[27]. Oznacza to, że muszą podlegać ochronie osoby trzecie, które dokonując czynności prawnych dalszych nie wiedzą o pozorności czynności dokonanych przed podmioty wcześniejsze. Ochronę taką stanowi art. 83 Ǡ2 k.c. w myśl zasady nemo plus iuris[28].

Uchylenie się od skutków prawnych możliwe jest również w przypadku, gdy decyzja została podjęta pod wpływem błędu[29]. Jednakże waga powstałego błędu w trakcie składania oświadczenia woli musi być istotna wobec treści danego stosunku prawnego[30] - art. 84 Ǡ2 k.c.. Kodeks cywilny odróżnia błąd dotyczący treści czynności prawnej od błędu, który wobec danej czynności prawnej jest obojętny - art. 84 Ǡ1 k.c. zw. art. 84 Ǡ1 in fine k.c.[31]. Oświadczenie woli o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym skierowane do adresata prawnie posiada wagę wówczas, gdy taki błąd posiada następujące przesłanki:

- błąd został wywołany przez adresata,
- adresat o błędzie wiedział,
- adresat mógł błąd zauważyć[32].

Przesłanki te nie mają znaczenia w przypadku, gdy czynność taka jest odpłatna a poddanie się egzekucji nie jest czynnością odpłatną[33]. Warto zaznaczyć, że forma aktu notarialnego oraz nadzór notariusza powinny wykluczyć powstanie błędu po stronie dłużnika[34]. Zatem skutkiem prawnym błędu jest powstanie uprawnienia dłużnika do uchylenia się od skutków prawnych.

Groźba uznana przez ustawodawcę jako wada oświadczenia woli oznacza, że osoba składająca oświadczenie została to tej czynności zmuszona przez inne osoby - art. 87 k.c.. Groźba posiada normatywną podstawę do uchylenia się od skutków prawnych dokonanej czynności prawnej. Dla wadliwości takiej czynności nie ma znaczenia od kogo pochodzi groźba, czy od adresata, do którego skierowane jest oświadczenie woli, czy też od osoby trzeciej mającej wpływ na dłużnika, choćby adresat o tym nie wiedział. Tak więc wszelkie czynności, które powstały pod wpływem groźby traktowane są jako wada oświadczenia woli i są nieważne.

Ostatnią przesłanką do uchylenia się dłużnika od skutków prawnych oświadczenia woli o dobrowolnym poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym jest podstęp, który znajduje swoje umocowanie normatywne w art. 86 Ǡ1 k.c. W myśl tego artykułu uchylenie się od skutków oświadczenia wywołanego podstępem, może nastąpić także wówczas gdy błąd był nieistotny[35]. Ważne jest, że powstały błąd uznany jako szczególnie kwalifikowany powstał po umyślnym skłonieniu danej osoby do złożenia oświadczenia. Nie jest istotne, czy podstępu dopuścił się adresat, do którego oświadczenie było skierowane, czy osoba trzecia, a adresat o tym wiedział i nie powiadomił o tym składającego oświadczenie lub jak w przypadku dobrowolnego poddania się egzekucji w akcie notarialnym jako czynności nieodpłatnej[36].

Art. 88 k.c. wskazuje na termin, w jakim dłużnik może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia woli z zaznaczeniem, iż termin ten biegnie od chwili wykrycia danego błędu[37].

5.1. Odmowa złożenia oświadczenia.

Możliwość odmowy złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym posiada każdy uczestnik, który bierze udział w podpisywania aktu notarialnego. W przypadku dłużnika odmowa złożenia oświadczenia nie wyklucza wystąpienia wierzyciela o wszczęcie egzekucji, jednakże nie będzie to możliwe w postępowaniu klauzulowym. Brak oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji zamyka możliwość dochodzenia przez wierzyciela wykonania świadczenia w trybie egzekucji, a zatem zmusza wierzyciela do wytoczenia powództwa cywilnego o świadczenie i wykonanie zobowiązań zawartych w akcie notarialnym jak w zwykłej umowie, choć zwarta została przy udziale notariusza.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym wymaga formy aktu notarialnego zgodnie z art. 91 pr.not..

Istnieją przypadki, kiedy notariusz może odmówić dokonania czynności notarialnej.

Pierwszym przypadkiem jest odmowa dokonania czynności notarialnej, gdy jest ona sprzeczna z prawem[38] - art. 81 pr.not w związku z art. 58 Ǡ1-2 k.c., mówią o nieważności czynności niezgodnej z prawem, do której należy także zaliczyć próbę obejścia prawa[39].

Art. 84 pr. not., który zakazuje notariuszowi dokonania czynności notarialnej, gdy dotyczy ona samego notariusza lub też osób mu najbliższych. Krąg osób określa wspomniany artykuł.

Innym przypadkiem o dużej doniosłości jest art. 86 pr.not, który wyraźnie stwierdza, iż w przypadku powzięcia informacji przez notariusza o tym, że jedna ze stron nie ma zdolności do czynności prawnych, to notariusz zobowiązany jest do odmowy dokonania czynności notarialnej. Odmowa dokonania czynności notarialnej przez notariusza rozciąga się swym zakresem również na ogólnie pojętą problematykę wad oświadczenia woli oraz zasady współżycia społecznego.

Należy zwrócić uwagę, że nie można czynić zarzutów notariuszowi, który sporządzając akt notarialny, a w nim wpis oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji, nie sprawdził czy świadczenie objęte oświadczeniem faktycznie istnieje[40]. Art. 80 Ǡ3 pr. not. nakłada na notariusza obowiązek udzielenia dłużnikowi wyjaśnień, dotyczących skutków prawnych oświadczenia o dobrowolnym poddaniu się egzekucji[41]. Zgodnie z art. 94 Ǡ1 pr.not. notariusz powinien dążyć do wyjaśnienia okoliczności co do faktycznego zamiaru dłużnika[42]. W związku tym instytucja odmowy dokonania czynności notarialnej, a w szczególności sporządzenia oświadczenia dłużnika o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym jest swoistym gwarantem, że czynności notarialne będą dokonywane z należytą starannością. W przeciwnym razie brak odmowy dokonania czynności notarialnych, z nie dochowaniem należytej staranności przez notariusza, a tym samym możliwość narażenia na szkodę osób trzecich na podstawie art. 791 Ǡ1 k.c. i art. 1046 Ǡ2 k.p.c., w konsekwencji może skutkować odpowiedzialnością karną notariusza z art. 231 Ǡ1 w zw. art. 115 Ǡ3 pkt. 3 k.k.[43], dyscyplinarną art. 50 pr.not. oraz cywilną na podstawie art. 415 i n. k.c. o odpowiedzialności za czyny nie dozwolone. Notariusz również może odpowiadać na zasadzie solidarności z wierzycielem za powstałą szkodę na podstawie art. 441 Ǡ1 k. c.[44]

 

--------------------------------------------------------------------------------
Literatura.


[1] E. Wnegerek, Przeciwegzekucyjne powództwa dłużnika, Warszawa 1967, s. 157
[2]H. Pietrzkowski, Kodeks postępowania cywilnego, Komentarz do art.777 k.p.c.,, Lex. XI 2009; Uchwała SN 7 sędziów z 31 marca 2004 r., III CZP 110/2003, OSNC 2004, nr 9, poz. 133, Lex. nr 366228
[3] E. Gniewek, Akt notarialny ., s. 58; A. Jakubecki, Poddanie się egzekucji w akcie notarialnym, Rej. 1998, nr 12, s. 68
[4] v. Dz. U. Nr 17 , poz. 154 - po wejściu w życie niniejszego rozporządzenia przestał obowiązywać Ǡ213 r.w.u.s.p
[5] A. Marciniak, Postępowanie egzekucyjne w sprawach cywilnych, Warszawa 2005, s. 121
[6] E. Wengerek, op.cit. s. 158
[7] W. Natanson, Zarys prawa o notariacie. Warszawa 1953 s. 70
[8] M. Walasik, op.cit. s. 170
[9] nietypowe, dodatkowe postanowienia: warunek, termin i polecenie; Z. Radwański, Wykładania oświadczenia woli składanych indywidualnym adresatom, Ossolineum 1992, s. 120-121, M. Pazdan, Prawo międzynarodowe prywatne, s. 316, wyd. XI, Warszawa 2008, s. 112. inaczej za poddaniem tych umów legi causae J. Górecki, Problemy Prawa Prywatnego Międzynarodowego. t. 2, Katowice 2007, s. 83-97, Prace Naukowe Uniwersytetu śląskiego nr 2556
[10] In dubio contra profermentem - wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść postanowień umowy
[11] Z. Radwański, System prawa prywatnego, t 2, Warszawa 2002, s. 83; E. Drozd (w;) System prawa prywatnego. Prawo cywilne, część ogólna, red Z. Radwański, t 2,Warszawa 2002, s. 122, przyp. 2
[12] M. Walasik, Poddanie się egzekucji ., s. 171
[13] Prima facie - na pierwszy rzut oka, od pierwszego wejrzenia, bez zagłębiania się w sprawę. Zagadnienie konstrukcji domniemań faktycznych i reguł prima facie szczegółowo przedstawił L. Morawski, Domniemania faktyczne i reguły dowodu prima facie, Studia Prawnicze, 1980, z. 1-2, s. 220 i n.
[14] v. Orzeczenie z dnia 26 lutego 1960, II CR 922/52,OSNCK 1961, nr 3, poz. 70
[15] W. Siedlecki, op.cit. 2, s. 1084 ; A. Marciniak, (w;) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red K. Piasecki, t 2. s. 648; H. Pietrzykowski, Kodeks postępowania cywilnego ..., s. 65
[16] Falsa demnstratio non nocet - fałszywe oznaczenie (przedmiotu) nie ma znaczenia (jeżeli strony zawierające umowę wiedzą, o jaką rzecz chodzi)
[17] M. Walasik, op.cit. s. 172
[18] v. Orzeczenie SN z dnia 10 września 1986 r., OSN 1987, poz. 203
[19] v. J. Budzianowska, Odmowa dokonania czynności notarialnej, NPN 2000, nr 1, s. 53
[20] v. Orzeczenie SN z dnia 12 maja 1964r., OSN 1965, poz. 41
[21] v. Orzeczenie SN z dnia 21 lipca 1974 r., OSPiKA 1976,
[22] v. Orzeczenie, OSN 1979, poz. 244
[23] A. Wolter, Prawo Cywilne. s. 304, PWN. Warszawa 1999
[24] Z. Radwański, Prawo cywilne, część ogólna, Warszawa 2008, s.193 oraz v. Teoria Umów, Warszawa 1977, s. 56
[25] A.Wolter, Prawo Cywilne. s. 305, PWN. Warszawa 1999
[26] Reservatio mentalis, zastrzeżenie potajemne, pomyślane tylko i nie zakomunikowane nikomu zastrzeżenie, odnoszące się do składanego oświadczenia woli.
[27] A. Wolter, op.cit. s. 306
[28] Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet (łac.) - paremia prawnicza, oznaczająca: nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, aniżeli sam posiada.
[29] v. A. Kozaczka, Błąd jako wada oświadczenia woli, Kraków 1961
[30] v. Orzeczenia SN z dnia 208 kwietnia 1967 r., OSN 1967, poz. 227; z dnia 6 października 1969 r., OSN 1970, poz. 75; z dnia 3 września 1971 r. OSN 1982, poz.52; z dnia 7 kwietnia 1992 r. OSN 1992r., poz. 193
[31] in fine: , w części końcowej
[32] v. A. Jakubecki, op.cit. s. 68; .Wolter, Prawo Cywilne. s. 309, PWN. Warszawa 1999; M. Walasik, op.cit. s. 174
[33] v. Z. Radwański, System praw prywatnego ., t 2, s. 202
[34] v. B. Tymecki (w:) J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie ..., s. 74; E. Gniewek, op.cit. s. 48
[35] v. Orzeczenie SN z dnia 15 stycznia 1970r., OSN 1970, poz. 227
[36] v. Z. Radwański, op.cit. t. 2, s. 412; Orzeczenie SN z dnia 28 kwietnia 1967 r., OSN 1967, poz. 275; Uchwała SN skład 7 sędziów z dnia 30 września 1996r., OSN 1996, poz.153
[37] v. Orzeczenie SN z 6 marca 1967 r., OSN 1967, poz. 171
[38] R. Sztyk, Odmowa dokonania czynności notarialnej, Rej. 1991, nr.3, s. 85; E. Wengerek, O uniwersalnej zasadzie przestrzegania prawa przez notariusza (w;) II Kongres Notariuszy Rzeczpospolitej Poleskie. Referaty i opracowania, red. R. Sztyk, Poznań, 2001, s. 47, 52
[39] S. Rudnicki, Komentarz do art. 58 k.c., Lex. XI, 2009r; R. Sztyk, op.cit. s. 88; A. Jakubecki, op.cit. s. 69; E. Wengerek, op.cit. s. 54
[40] v. K. Knoppek, op.cit. s. 68-69
[41] v. A. Jakubecki, op.cit. s. 68 i 85
[42] A. Oleszko, Odmowa sporządzenia czynności notarialnej. Rej 1999, nr 4-5, s. 55
[43] v. Uchwała SN z dnia 9 lutego 1993 r., III CZP 5/93, OSP 1993, z. 11, poz. 213
[44] R. Sztyk, op.cit. s. 91; B.Tymecki (w;) J. Florkowski, B. Tymecki, Prawo o notariacie ., s. 77