PODMIOTY MOGACE ZLOZYC OSWIADCZENIE O PODANIU SIE EGZEKUCJI W AKCIE NOTARILANYM

Marek Stachowski

Przy podpisaniu aktu notarialnego mamy do czynienia z trzema podmiotami biorącymi udział w powstawania stosunku prawnego: wierzycielem, dłużnikiem oraz notariuszem. Klauzula wyrażona w art. 353¹ jednoznacznie określa zakres kształtowania danego stosunku prawnego.

Osoby fizyczne.

Ogólną postawę dłużnika w momencie podpisania aktu notarialnego, jak również jego poddanie się egzekucji w akcie notarialnym określa przepis art. 353 k.c. Po stronie dłużnika mogą występować osoby fizyczne jak i prawne, wyrażone w art. 33, 331, 34 k.c., który określa grupę podmiotów uprawnionych do dokonywania czynności prawnych, a tym samym do poddania się egzekucji z aktu notarialnego. W przypadku osób fizycznych pełną zdolność do czynności prawnych określa przepis art. 11 k.c.. Jednakże biorąc pod uwagę przepisy innych ustaw, choćby Kodeks Pracy, to należy zwrócić uwagę na fakt, że osoba małoletnia może dokonać czynności prawnej w postaci nawiązania stosunku pracy - art. 22 par. 2. k.p. w związku z art. 190 par. 1 oraz art. 304⁵ k.p.. Przepisy te statuują możliwość dokonywania czynności prawnych w sferze prawa majątkowego. To uprawnienie powoduje, że osoby ograniczone w czynnościach prawnych mogą w określonych przypadkach poddać się egzekucji z aktu notarialnego.[1] Z takim poglądem nie można się zgodzić, gdyż wszelkie czynności dokonywane przez osoby, które ukończyły lat 16 (np. w zakresie prawa pracy), są czynnościami o charakterze szczególnym, pomimo że w k.c. ustawodawca niejako daje możliwość osobie niepełnoletniej prawo do dokonania czynności prawnej, a tym samym możliwość poddania się egzekucji z aktu notarialnego art. 10 k.c.
W kontekście powyższego oraz analizując ustawę co do możliwości dokonania czynności prawnej przez osoby mające ograniczenie w dokonywaniu takich czynności z art. 15 k.c. oraz art. 549 k.c. można postawić tezę, że osoby nie mające całkowitej zdolności prawnej mogą poddać się egzekucji z aktu notarialnego. Według M. Walasika ".Zasadniczym znaczeniem dla ustalenia zakresu zdolności tych osób do podejmowania czynności prawnych ma art. 17 k.c." [2]. Dokonując wykładni tegoż artykułu należy pamiętać, że ma on również bezpośredni związek z art. 65 par. 2 k.p.c. Tym samym osoba mająca ograniczą zdolność do czynności prawnych, która poddała się egzekucji z aktu notarialnego może brać udział w postępowaniu cywilnym wyłącznie w zakresie poddania się egzekucji z aktu notarialnego. Rozpatrując możliwość poddania się egzekucji w akcie notarialnym osób o ograniczonej zdolności do czynności prawnych należy jednoznacznie wskazać, że do skuteczności poddania się egzekucji z aktu notarialnego wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego z ograniczeniami wynikającymi z art. 101. par. 3, art. 156 k.r.o..
Reasumując, osobami, które mogą poddać się egzekucji w akcie notarialnym są osoby, które są pełnoletnie oraz osoby o ograniczonych zdolnościach do czynności prawnych w przypadku wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego, gdyż samodzielne poddanie się egzekucji w akcie notarialnym przez osobę o ograniczonych zdolnościach do dokonywania czynności prawnych byłoby czynnością nie ważną art.19 k.c.
Z kolei rozpatrywanie możliwości poddania się egzekucji w akcie notarialnym przez osoby, którym nie przysługuje zdolność do czynności prawnych jest nie uzasadnione, gdyż art. 2 k.c. jednoznacznie wskazuje osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych. Chodzi o osoby do lat trzynastu oraz całkowicie ubezwłasnowolnione. Art. 14 par. 1 k.c. odpowiada na ważność dokonanej czynności prawnej dokonanej przez osoby nie mające takiej zdolności - gdyby taka czynność była dokonana przez osoby określone w ar 12 k.c., to czynność ta za każdym razem byłaby nieważna, ponieważ w zastępstwie tych osób działają przedstawiciele ustawowi, którymi z reguły są rodzice - art. 98 par.1 k.r.o., bądź też inni ustanowieni opiekunowie prawni - art. 13 par. 2 k.c., art. 155 i 175 k.r.o.

Osoby prawne oraz inne jednostki organizacyjne mające zdolność prawną.

Art. 33 k.c. przyznaje poszczególnym podmiotom osobowość prawną. Tym samym każda forma organizacyjna posiadająca zdolność prawną może poddać się egzekucji w akcie notarialnym poprzez swoje organy art. 38 k.c.
Ustawodawca, ze względu na uczestnictwo w obrocie gospodarczym podmiotów stosunków cywilno-prawnych, przyznał również innym jednostkom organizacyjnym zdolność prawną, które wymienia w k.s.h. - art. 8 par. 1 oraz 11 par. 1 k.s.h.[3]
Do podmiotów działających poprzez swoje organy a mogące dokonywać czynności poddania się egzekucji w akcie notarialnym należy zaliczyć również wspólnoty mieszkaniowe (art. 6 zdanie drugie u.w.l.), jako podmioty nie będące osobami prawnymi, a którym ustawodawca przyznał osobowość prawną. Działają one poprzez swoje struktury, które określone są w odrębnych ustawach np. zarząd (art. 21 ust 1 u.w.l.) lub jako wspólnota właścicieli (art. 19 u.w.l.).
K.S.H. wymienia poszczególne osoby, które mają prawo do reprezentacji, a tym samym możliwość poddania się egzekucji w akcie notarialnym. Do nich należą:
- spółka jawna - każdy wspólnik art. 29 k.s.h.,
- spółka partnerska - każdy partner 93 k.s.h. oraz o art. 97 k.s.h.,
- spółka komandytowa i komandytowo akcyjna - komplementariusze art. 117 i 137 k.s.h., komandytariusz i akcjonariusz może działać jako pełnomocnik art. 118 i 138 k.s.h.,
- spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - zarząd lub pełnomocnik art. 161 k.s.h.,
- spółka akcyjna - założyciele łącznie, zarząd art. 323 k.s.h.

Podmioty podstawione.

W obrocie prawnym występując podmioty, którym przysługuje kompetencja do dokonywania określonych czynności prawnych we własnym imieniu, jednakże skutki tych czynności odnoszą się do cudzej sfery prywatnej.[4] Do osób podstawionych w cudzą pozycję prawną można zaliczyć:
- kurator spadku art. 666 par. 1 k.p.c.,
- wykonawca testamentu,
- zarządca sądowy rzeczy będącej przedmiotem współwłasności,
- zarządca sądowy rzeczy będącej przedmiotem użytkowania,
- zarządca zajętej nieruchomości,
- zarządca przymusowy,
- syndyk,
- zarządca ustanowiony,
- współwłasność małżeńska,
- zarząd cudzym majątkiem,
- pełnomocnik,
- prokurent.

Wierzyciel.

"Adresatem świadczenia o poddaniu się egzekucji staje się wierzycielem egzekwującym dopiero z chwilą złożenia wniosku o nadanie aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności. Konwencja językowa przyjęta w k.p.c. wymaga jednak, aby osobę, do której skierowane jest oświadczenie o poddaniu się egzekucji, nazywać wierzycielem " [5]

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym jest czynnością jednostronną prawną dokonaną przez dłużnika. Wierzyciel nie jest stroną tej czynności, pomimo że poddanie się egzekucji przez dłużnika następuje na rzecz wierzyciela[6]. Efektem podania się egzekucji w akcie notarialnym jest powstanie tytułu egzekucyjnego. Istotą tak powstałego tytułu egzekucyjnego jest powstanie obowiązku świadczenia dłużnika i roszczenie wierzyciela[7]. Zatem powstanie spełnienia obowiązku wynikającego z poddania się egzekucji w akcie notarialnym może nastąpić pomiędzy podmiotami prawa cywilnego, które posiadają zdolność prawną.
W przypadku osób trzecich, tzw. podmiotów podstawionych, ma zastosowanie art. 778 k.p.c. Artykuł ten wyraźnie odnosi się do sytuacji, gdy obowiązek świadczenia na rzecz osób trzecich powinien zawierać tytuł wykonawczy. Oznacza to, że egzekucja będzie realizowana przez zarządcę masy majątkowej, wykonawcę testamentu lub kuratora spadku - art. 780 k.p.c. również gdy nastąpi wygaśnięcie funkcji tych osób, a z mocy samego prawa nastąpi zmiana w rozporządzaniu majątkiem[8]. Poddanie się egzekucji w akcie notarialnym może nastąpić również na rzecz osoby trzeciej, nie będącej stroną danego stosunku prawnego[9].

Notariusz.

Notariusz to osoba pełniąca funkcję zaufania publicznego, zgodnie z ustawą z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie. Posługuje się on pieczęcią z wizerunkiem orła białego, zaś akty notarialne mają charakter dokumentu urzędowego. Szczegółowe zasady sporządzania aktu notarialnego regulują przepisy - art. 79 pr.not. i art. 91 pr.not.. Przytoczona ustawa reguluje również możliwość sporządzenia aktu notarialnego przez asesora notarialnego (art. 21 par. 1 i 3 oraz 22 pr. not. w zw. z art. 1par. 2 pr. not. i 24 par. 4 pr. not.). Zakres działalności notariusza określa art. 1 par. 1 pr. not. Należy przyjąć, że sporządzenie aktu notarialnego leży wyłącznie w gestii polskiego notariusza[10]. Zasada, iż akt notarialny musi być sporządzony przez polskiego notariusza[11], oznacza, że poddanie się egzekucji w na podstawie art. 777 par. 1 pkt. 4-5 i par. 3 k.p.c. w akcie notarialnym sporządzonym przez notariusza obcokrajowca lub nawet na terenie innego kraju choćby był sporządzony zgodnie z przepisami o pr.not, to jednakże takie oświadczenie nie stanowi przesłanki do nadania takiemu aktowi klauzuli wykonalności przez sąd. Należy przy tym uznać, że nie można tu zastosować przepisów art. 12 i 13 p.p.m., gdyż czynność, jaką jest poddanie egzekucji w akcie notarialnym, jest czynnością materialno prawną, której skutkiem jest uzyskanie ochrony prawnej[12]. Zwrócić należy również uwagę, że w przypadku gdy akt notarialny powstaje bezpośrednio za granicą Polski, a nie jest przy tej czynności obecny polski notariusz, to osobą upoważnioną do dokonania czynności notarialnej upoważniony jest polski konsul w myśl art. 19 ust.4 u.f.k. z zw. z art. 19 ust. 5 u.f.k.[13] Obowiązkiem notariusza jest zredagowanie każdego aktu notarialnego w sposób zrozumiały dla stron art. 80 par. 1 pr.not. Oznacza to, że skoro akt notarialny musi być sporządzony przez notariusza polskiego, to językiem obowiązującym jest język polski[14].
M. Walasik we wnioskach końcowych rozważa możliwość wprowadzania zasady, wzorem innych krajów, by postępowanie o nadanie klauzuli aktom notarialnym powierzyć notariuszom[15]. Powołuje się na już istniejącą liberalizację stanowiska ustawodawcy w postaci wyposażania referendarzy sądowych w kompetencje, które pozwalają nadawania klauzuli wykonalności aktom notarialnym.
W mojej ocenie jest to błąd, pomimo że stosują to inne kraje. Zwrócić należy uwagę, że przekazanie notariuszom kompetencji do nadawania aktom notarialnym klauzuli wykonalności może rodzić skutki w postaci braku kontroli prawnej jaką posiada sąd. Poddanie się egzekucji przez dłużnika w akcie notarialnym, a następnie nadanie klauzuli wykonalności przez sąd, jest swoistym dewolutywnym procesem, w którym następuje złożenie oświadczenia, a następnie przez nadanie klauzuli wykonalności ocena jej zgodności z prawem. Przekazanie kompetencji nadawania aktom notarialnym klauzuli wykonalności to również przekazanie kompetencji sądowniczych. Tym bardziej, że postępowanie klauzulowe jest postępowaniem całkowicie uproszczonym i nie długotrwałym. Zasada Nemo iudex in causa sua[16] jest gwarantem bezstronności. A tę bezstronność zapewnia wyłącznie sąd, jako organ kontrolny. Odpowiednie regulacje k.p.c.[17] dają możliwość egzekwowania wspomnianej zasady przez strony rozpatrywanego stosunku prawnego. Wyposażenie notariuszy w kompetencje dotyczące postępowania klauzulowego jakie posiada Sąd, mogłyby nie tylko zachwiać podstawową zasadą bezstronności, ale również - gdyby notariusze uzyskali takie kompetencje, to spowodowałoby to duże ograniczenie w dostępie do usług notarialnych. Dlatego uważam, że postulat stawiany przez M. Walasika jest nietrafiony. Spowodowałby nie tylko duże komplikacje, lecz również wymusiłby duże zmiany w samym prawie.

Wynagrodzenie notariusza.

Choć same oświadczenie o poddaniu się egzekucji w akcie notarialnym należy do czynności nie odpłatnych, to jednak przygotowanie aktu notarialnego przez notariusza jest czynnością, która podlega opłacie jako wynagrodzenie notariusza. Wynagrodzenie to określa art. 5. par. 1 pr.not. i nie może być wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwej dla danej czynności. Samo oświadczenie o poddaniu się egzekucji polski notariat traktuje jako czynność nie wymienioną według art. 16 pr.not., stąd też pobierana jest opłata w kwocie 200 zł.[18]. Ta czynność, czyli pobranie wynagrodzenia za zredagowanie oświadczenia dłużnika o dobrowolnym poddaniu się egzekucji, powinna być wykazana przez notariusza zgodnie z art. 89 par. 2 pr.not., pomimo że sama w sobie nie podlega skutkom wynikających z ustawy skarbowej i opłatom od czynności cywilno-prawnych. Ponieważ poddanie się egzekucji w akcie notarialnym nie stanowi podstawy do naliczenia podatku, od czynności cywilno-prawnych dlatego pobranie opłaty nie podlega opodatkowaniu[19].
Faktyczną wysokość wynagrodzenia określa przepis art. par. 1 pr.not., który odnosi się do maksymalnej stawki notarialnej, więc nie stoi on na przeszkodzie do zawarcia odpowiedniej umowy notariusza ze stroną, dotyczącej wynagrodzenia za zredagowanie oświadczenia o poddaniu się egzekucji. Przy tym należy pamiętać, że stronie przysługuje na podstawie art. 6 pr.not. możliwość wystąpienia z wnioskiem o zwolnienie w całości lub części z ponoszenia kosztów wynagrodzenia notariusza. Art. 89 par. 1 pr.not. wskazuje i mówi o solidarnym ponoszeniu przez strony kosztów wynagrodzenia notariusza, jednakże stroną oświadczenia o poddaniu się egzekucji nie jest wierzyciel. Oznacza to, że cały koszt sporządzenia oświadczenia ponosi dłużnik, zaś notariusz może dochodzić od wierzyciela swojego wynagrodzenia na podstawie tego, iż wierzyciel jest adresatem oświadczenia dłużnika[20]. Ma to szczególnie znaczenie wówczas, gdy takie oświadczenie na podstawie art. 777 par. 2 k.p.c. składane jest w odrębnym akcie notarialnym.

--------------------------------------------------------------------------------
Literatura