 |
||||
 |
 |
 |
||
 |
 |
 |
||
 |
 |
 |
||
 |
||||
|
KOGNICJA SADU W POSTEPOWANIU O NADANIE KLAUZULI WYKONALNOSCI AKTOWI NOTARIALNEMU Marek Stachowski
Właściwość Sądu Zasadą jest, że właściwym miejscowo do nadania klauzuli wykonalności jest sąd rejonowy dla miejsca zamieszkania wierzyciela, jednakże w myśl art. 46 par. 1 k.p.c. strony mogą zmienić tę zasadę i umówić się co do właściwości sądu w przyszłym postępowaniu klauzulowym. Taką tezę postawił M. Bączyk potwierdzoną w Uchwale z 6 grudnia 2006 przez Sąd Najwyższy[1]. J. Gołaczyński przytacza pogląd L i G. Gilów, z którego wynika, że praktyka stosowana przez banki w stosunku do konsumenta w postaci zapisów wskazujących na sąd klauzulowy wierzyciela w istocie ogranicza realizację prawo do obrony dłużnika[2]. W postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu co do zasady dłużnik nie może podnieść zarzutu niewłaściwości sądu[3]. Art. 199 par. 1 i art. 1099 k.p.c. wskazuje, jakie okoliczności powodują wszczęcie postępowania klauzulowego oraz normują jego prawidłowy przebieg. Wskazane w tych artykułach okoliczności decydują o podjęciu przez sąd merytorycznego rozstrzygnięcia dotyczącego nadania klauzuli wykonalności. Tym samym okoliczności te wg. E. Wengerka, A. Jakubeckiego oraz H. Mądrzaka należy zaliczyć do grupy przesłanek procesowych [4]. Zdaniem E. Wengerka i innych cywilistów Kodeks postępowania cywilnego nie określa bezpośrednio, w jakim zakresie sprawa o nadanie klauzuli wykonalności podlega rozpoznaniu, jednakże bardzo duże znaczenie ma art. 783 par. 1 k.p.c.[5] Artykuł ten uzależnia wykonanie niektórych tytułów egzekucyjnych od zdarzenia, którego udowodnienie jest w gestii wierzyciela. Dowód ten powinien być przeprowadzony na podstawie dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego z podpisem urzędowym. Rozpatrując dalej niniejszy artykuł czytamy, że art. 786 par.2 k.p.c. daje możliwość udowodnienia danego twierdzenia poprzez przeprowadzenie dowodu z innego dokumentu. Oznacza to, że kognicja sądu w postępowaniu klauzulowym, uzależniona jest od wykonania aktu notarialnego[6]. Podobna zasada również funkcjonuje w ZPO [7]. Sąd bada zasadność roszczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym, gdyż nie jest uprawniony do oceny materialno prawnej aktualności obowiązku świadczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym[8]. To samo również dotyczy przypadku, gdy sąd nada klauzulę wykonalności ugodzie. Sąd bada jedynie czy dana ugoda została zawarta zgodnie art. 1211 par. 2 i art. 255 par. 2 k.p.c. lub też czy nie zmierza ona ku obejściu prawa - art. 18314par. 3 k.p.c. Od tej zasady są wyjątki, jednakże nie przestrzeganie zasady, iż sąd nie bada kwestii materialno prawnych dotyczących roszczenia, zawartych w tytule egzekucyjnym, stanowi naruszenie prawa. Zatem "Sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności nie powinien się ograniczyć tylko do zbadania czysto formalnej strony tytułu egzekucyjnego, lecz powinien zbadać, czy postanowienia tego tytułu nadają się do egzekucji. Obowiązkiem sądu więc jest rozważyć, czy dobrowolne poddanie się egzekucji nie pozostaje w sprzeczności w związku z innymi postanowieniami aktu, które ograniczałyby to dobrowolne poddanie się egzekucji bądź uzależniałyby od wzajemnych świadczeń wierzyciela"[9] Do kognicji sądów związanych z rozpatrywaniem tytułu egzekucyjnego o nadanie klauzuli wykonalności należy również powództwo opozycyjne dłużnika, służące merytorycznej obronie dłużnika przed egzekucją. Nie może ono jednak zmierzać do uchylenia postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności[10]. Po uprawomocnieniu się wyroku niedopuszczalne jest podnoszenie zarzutu z 840 par. 1 pkt. 1 k.p.c. z braku tytułu egzekucyjnego lub jego wadliwości[11]. Pogląd ten oznacza, że powództwo opozycyjne jest podstawą do badania przez sąd obowiązku świadczenia stwierdzonego w tytule egzekucyjnym na etapie postępowania klauzulowego. Według W. Siedleckiego i Z. Reisicha oraz na podstawie orzecznictwa, postępowanie klauzulowe i postępowanie opozycyjne są elementami nie rozłącznymi[12]. Argumentując na rzecz tego stanowiska wskazują na art. 840 par. 1 pkt 1 k.p.c., wg. którego można zaskarżyć postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności powołując się na zarzuty wobec postanowienia wnoszone w zażaleniu, o ile są to zarzuty nie rozpatrywane w postępowaniu klauzulowym[13]. W efekcie może to doprowadzić do ponownej kontroli zarzutów stawianych w postępowaniu klauzulowym i w postępowaniu opozycyjnym[14]. Takie podejście do zagadnienia powoduje, iż postępowanie klauzulowe jest postępowaniem ograniczonym wyłączenie do ustaleń co do zdarzeń, na podstawie których opiera się tytuł egzekucyjny i ewentualne postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności. Potwierdzeniem takiego stanowiska ma być również znowelizowany art. 840 par. 1 pkt. 1 k.p.c.[15] Mając na uwadze moc wiążącą prawomocnego postanowienia o nadanie klauzuli wykonalności zgodnie z art. 365 par. 11 w zw. z art. 13 par. 2 k.p.c. nie da się uznać, że postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności oraz postępowanie opozycyjne są nie rozłączne[16]. Według F. Zedlerra takie podejście doprowadziłoby do ograniczenia zasady jednotorowości[17]. Oba środki prawne, jakimi są zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności i powództwo opozycyjne, nie mogą być wobec siebie konkurencyjne[18]. Postępowaniu klauzulowym poszczególne przesłanki nabierają odmiennego znaczenia w zależności od rodzaju tytułu egzekucyjnego, który ma zostać zaopatrzony w klauzulę wykonalności.[19] H. Mądrzak sformułował tezę, że do takich przesłanek należy zaliczyć: jurysdykcje krajową, dopuszczalność drogi sądowej, zdolność sądową, zdolność procesową, powagę rzeczy osądzonej, zawiłość sporu, zapis na sąd polubowny, kaucję aktoryczną [20], jak również przesłanki dotyczące braku właściwej reprezentacji powoda czy organów jednostki organizacyjnej będącej powodem[21]. Powództwo opozycyjne. Właściwość miejscową sądu dla powództwa opozycyjnego określa art. 843 par. 1 k.p.c. Oznacza to, że w przypadku gdy wszczęto egzekucję właściwym rzeczowo staje się sąd w okręgu, w którym prowadzona jest egzekucja[22]. W postępowaniu egzekucyjnym na podstawie art. 13 par. 2 k.p.c. swoje zastosowanie mają art. 200 i 201 k.p.c. o przekazaniu sprawy sądowi właściwemu[23]. W postępowaniu przeciwegzekucyjnym powód zobowiązany jest do przedstawienia wszystkich zarzutów oraz przytoczenia wszystkich dowodów pod rygorem utraty możliwości skorzystania z nich w dalszych etapach postępowania. Oznacza to, że art. 843 art. 843 par. 3 k.p.c. wskazuje na termin zawity (prekluzyjny) dla dłużnika na dostarczenie i przedstawienie wszelkich dowodów w postępowaniu opozycyjnym. W pozwie powód powinien przytoczyć wszystkie zarzuty, jakie w tym czasie mógł zgłosić, pod rygorem utraty prawa do korzystania z nich w dalszym postępowaniu, jednakże sąd może w szczególności uznać zgłoszenie dowodów na dalszych etapach postępowania, gdy w grę będzie wchodzić realizacja zasady prawdy w postępowaniu cywilnym na podstawie wyjątku, jakim jest art. 217 par. 1 k.p.c. [24] Zgodnie z ar 187 par. 1 k.p.c. pozew dłużnika wszczynające postępowanie przeciwegzekucyjne musi odpowiadać wymogom pisma procesowego. W żądaniu o pozbawienia tytułu wykonawczego jego wykonalności lub jego ograniczenia należy bezwzględnie oznaczyć tytuł wykonawczy i osobę, przeciw której kierowane jest żądanie[25]. W myśl art. 321 par. 1 k.p.c. dłużnik wszczynając powództwo opozycyjne wiąże sąd, gdyż sąd nie może wyrokować ponad żądanie określone w powództwie ani o przedmiocie nie objętym w powództwie. Oznacza to również, że sąd jest związany ze sposobami ograniczającymi wykonalności tytułu egzekucyjnego, wskazanymi przez dłużnika w pozwie. Jednakże gdyby okoliczności zmusiły dłużnika do zmiany powództwa, to może on skorzystać z art. 193 par. 1 k.p.c., przy czym nie może w takiej sytuacji dojść do zmiany właściwości sądu[26]. Zmiana przekształcenia powództwa może swym zakresem dotyczyć " przekształcenia powództwa żądania pozbawienia wykonalności w żądanie ograniczenia albo na odwrót. W toku postępowania ze względu na przebieg egzekucji może również wystąpić potrzeba zastąpienia w całości lub w części żądania zawartego w powództwie opozycyjnym żądaniem zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia albo naprawienia szkody"[27]. Do zmiany powództwa może również dojść w postępowaniu apelacyjnym na postawie art. 383 k.p.c. Chociaż sam przepis jest zakazem rozszerzenia roszczenia w postępowaniu apelacyjnym oraz wystąpienia z nowymi roszczeniami[28], to jednak w zdaniu drugim art. 383 k.p.c. ustawodawca "umożliwia to bez ograniczeń związanych z wpływem tej zmiany na właściwość miejscową sądu[29]" Powództwo opozycyjne nie jest ograniczone kumulacją roszczeń rozumianych jako występujące dodatkowo roszczenia obok żądania głównego. Przy kumulacji roszczeń należy pamiętać o spełnieniu przesłanek wynikających z art. 191 k.p.c.[30] Zgodnie z art. 843 par. 2 k.p.c. powództwo opozycyjne może zostać wytoczone również po nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu. Dłużnik składając zażalenie na postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności może żądać zawieszenia postępowania egzekucyjnego na podstawie powództwa opozycyjnego. Przesłanką do zawieszenia postępowania egzekucyjnego jest art. 177 par. 1 pkt. 1 k.p.c. stanowiący, że przesłanką dla sądu do zawieszenia postępowania może być rozstrzygnięcie w innej sprawie. W przypadku wierzyciela składającego wniosek o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, jakim jest akt notarialny z oświadczeniem dłużnika, dowodami przedstawionymi w sądzie są dokumenty. Ten sam obowiązek ma również dłużnik. Wyraża się to w ogólnej zasadzie określonej w art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., czyli w zasadzie dowodzenia przez strony mających znaczenie dla sprawy faktów, z których wywodzą skutki prawne[31]. Postępowanie sądowe wywołane przez powództwo opozycyjne dłużnika, zakończone jest wyrokiem, który ma charakter konstytutywny, gdyż wyrok ten kształtuje nowy stan prawny pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem[32]. Zapadły wyrok w postępowaniu opozycyjnym zamyka drogę dokonania przez wierzyciela egzekucji na podstawie tytuł wykonawczego, który został pozbawiony wykonalności w myśl art. 825 pkt. 2 k.p.c.[33]. W trybie art. 825 k.p.c. po zapadłym wyroku o pozbawieniu tytułu egzekucyjnego wykonalności dłużnik może złożyć wniosek o umorzenie postępowania egzekucyjnego[34]. Uważam, że umorzenie postępowania egzekucyjnego może nastąpić w przypadku całkowitego pozbawienia tytułu egzekucyjnego jego wykonalności, zaś w przypadku jego ograniczenia np. czasowego dłużnikowi przysługiwałoby prawo do zawieszenia postępowania na podstawie art. 820 k.p.c. Słusznie zauważa M. Walasik, że "umorzenie postępowania egzekucyjnego niesie bowiem dla wierzyciela ujemne konsekwencje, przy założeniu że będzie on mógł ponownie przystąpić do egzekucji"[35]. Znaczenia nabiera art. 124 par. 2 k.c. w zw. art. 125 par. 1 k.c., gdyż bieg przedawnienia biegnie na nowo, a w przypadku aktów notarialnych roszczenie w nich oznaczone nie korzysta z dziesięcioletniego terminu przedawnienia[36]. Dopuszczalność drogi sądowej. Sąd z urzędu bada czy poddanie się egzekucji w akcie notarialnym o świadczenie należy do drogi sądowej. Poddanie się egzekucji w akcie notarialnym jest regulowane przez normy prawa cywilnego materialnego jak i procesowego. Oznacza to, iż w ujęciu materialnym poddanie się egzekucji w akcie notarialnym należy rozumieć taką sprawę, w której ochrona prawna sprowadza się do wywołania skutków prawnych w zakresie stosunku cywilno prawnego ze stosunku osobistego, którego podmioty w razie sporu występują jako równoprawni partnerzy[37]. Tym samym nie dopuszcza się rozpatrywania sprawy dot. poddania się egzekucji w akcie notarialnym w postępowaniach karnych lub administracyjnym. M. Walasik zwraca uwagę, że dopuszczalność drogi sądowej dotyczącej określenia roszczenia wynikającego z poddania się egzekucji w akcie notarialnym nie świadczy o tym, by możliwe było wszczęcie postępowania o nadanie takiemu aktowi klauzuli wykonalności. Może nastąpić przypadek, co do którego dopuszczalna jest droga sądowa, jednakże obowiązek świadczenia nie będzie podlegał trybowi egzekucji sądowej[38]. Zdolność sądowa. Zdolność sądowa określona w art. 64 k.p.c. jest odpowiednikiem zdolności do czynności prawnej nie podlegającej żadnym ograniczeniom. Art 64 par. 1 wskazuje dwie grupy podmiotów, które mając zdolność do czynności prawnych mają równocześnie zdolność sądową[39]. Na podstawie wskazanego artykułu sąd zobowiązany jest do zbadania, czy zdolność sądowa przysługuje wierzycielowi oraz dłużnikowi jako podmiotom wskazanym w akcie notarialnym. Wszystkim podmiotom omawianym w rozdziale 4 niniejszej pracy przysługuje zdolność sądowa. W przypadku braku zdolności sądowej któregokolwiek z podmiotów wymienionych w akcie notarialnym sąd odrzuci pozew o nadanie klauzuli wykonalności. Braki te mogą zostać usunięte w trybie art. 70 par. 1 i 71 k.p.c. Jednakże brak zdolności procesowej nie może być uzupełniony przez wstąpienie do udziału w sprawie podmiotów mających zdolność zamiast podmiotu, który takiej zdolności mieć nie może [40]. Według J. Jodłowskiego regulacja ta nie dotyczy osób fizycznych[41]. T. Ereciński wskazuje, iż istnieje możliwość dopuszczenia do tymczasowego działania w postępowaniu klauzulowym osoby, która nie posiada zdolności procesowej, jeżeli nie zagraża to interesom osoby podejmującej samodzielnie czynności procesowe. Istnieje możliwość późniejszego potwierdzenia zdolności procesowej przez tę osobę (dojście do pełnoletniości) bądź osobę wskazaną przez sąd jako przedstawiciela ustawowego[42]. W tym celu sąd powinien wyznaczyć stosowny termin do usunięcia braków w trybie art. 70par.1 k.p.c. W przypadku niemożliwości usunięcia braków w postępowaniu klauzulowym dotkniętym brakami - art. 71 k.p.c. - sąd powinien odrzucić wniosek o nadanie klauzuli w wykonalność w trybie art. 199 par. 13 pkt. 3 w zw. art. 13par.2 k.p.c.[43] Należy również pamiętać, że oznaczenie stron w postępowaniu klauzulowym musi być zgodne z treścią tytułu egzekucyjnego. Oznacza to, że w akcie notarialnym podmioty muszą być bardzo precyzyjne oznaczone, gdyż może to rozstrzygać o przysługującej lub nie zdolności prawnej, której efektem jest przysługująca zdolność sądowa. Błędne oznaczenie podmiotów w akcie notarialnym samo przez się wyklucza możliwość uzyskania klauzuli wykonalności z takiego aktu[44]. Zdolność procesowa. W postępowaniu klauzulowym sąd poza badaniem zdolności do czynności prawnej, a tym samym zdolności sądowej, bada również zdolność procesową, czyli możliwość samodzielnego podejmowania czynności procesowych przez podmiot występujący w sprawiach takich jak np. wytaczanie powództwa i zaskarżanie orzeczeń sądowych, składanie wszelkiego rodzaju oświadczeń i wniosków - art. 65 par. 1 i art. 70 par. 2 k.p.c. [45]. Jednakże brak zdolności procesowej dłużnika nie stanowi przesłanki do odrzucenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności [46]. Sąd bada tę przesłankę z urzędu w trybie art. 202 k.p.c. Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności z aktu notarialnego w pierwszej instancji, jaką jest sąd rejonowy, toczy się co do zasady bez udziału dłużnika[47]. Tym samym kwestia zdolności procesowej dłużnika może pojawić się po wydaniu postanowienia w przedmiocie o nadaniu klauzuli wykonalności. Kwestię regulującą doręczenie postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności reguluje art. 70 par. 1k.p.c. w przypadku osób fizycznych nie posiadających zdolności procesowej pod warunkiem, że wierzyciel wskaże przedstawiciela. Obowiązek wskazania przedstawiciela w trybie art. 70 par. 1 k.p.c. spoczywa na wierzycielu. W razie braku przedstawiciela wierzyciel powinien poinformować o tym sąd, który zwróci się do właściwego sądu opiekuńczego w celu ustanowienia przedstawiciela[48]. Art. 42 par. 1 k.c. oraz art. 603 k.p.c. reguluje przypadek, gdy jednostka organizacyjna, działająca poprzez swoje organy powołane do działania w jej imieniu - art. 67 par. 1 k.p.c., nie może przez te organy działać. W takim przypadku sąd powinien zawiesić postępowanie klauzulowe do momentu usunięcia braków w trybie art. 177 par. 1 pkt. 6 zw. z art. 13 par. 2 k.p.c., a w przypadku braku uzupełnienia braków sąd na podstawie art. 71 k.p.c. może znieść postępowanie i odrzucić wniosek o nadanie klauzuli wykonalności w trybie art. 199 par. 1 pkt. 3 w zw. z art. 13 par. 2 k.p.c.. W przypadku art. 603 k.p.c. T. Ereciński[49] jak J. Gudowski wskazują na wyjątek od zasady określonej w art. 569 k.p.c. poprzez artykuł 41 k.c. " Art. 603 wprowadza wyjątek od zasady określonej w art. 569 i jako kryterium właściwości miejscowej ustala siedzibę osoby prawnej, a więc - jeżeli ustawa lub oparty na niej statut nie stanowi inaczej - miejscowość, w której ma (miał) siedzibę jej organ zarządzający (art. 41 k.c.)".[50] Zawisłość sprawy i prawomocne osądzenie sprawy. Art. 199 par. 1 pkt. 2 k.p.c. wskazuje na negatywną przesłankę procesową, jaką jest toczenie się sporu pomiędzy stronami o sprawę wcześniej wszczętą. Tymczasem M. Muliński skonkretyzował postępowanie klauzulowe jako postępowanie w sprawie[51]. Zatem przedmiotem postępowania klauzulowego jest ustalenie, czy tytuł egzekucyjny uprawnia do egzekucji i jaki powinien być zakres samej egzekucji[52]. Moment zawisłości sprawy pomiędzy stronami danego postępowania powstaje w chwili doręczenia pozwu pozwanemu. Odnosząc się do postępowania klauzulowego zawisłość sprawy pomiędzy podmiotami następuje w nieco inny sposób. Zasadą jest, że postępowanie klauzulowe toczy cię bez obecności dłużnika, który o postanowieniu nadania klauzuli wykonalności dowiaduje się w chwili otrzymania pisma dotyczącego wszczęcia egzekucji od organu komorniczego - art. 805 k.p.c. Oznacza to, że w przypadku gdy wierzycielowi przysługuje więcej niż jeden wypis z aktu notarialnego, może zapaść kilka merytorycznych rozstrzygnięć. Po otrzymaniu pisma od komornika dłużnik może podnieść zarzut zawisłości sprawy pomiędzy stronami w trybie art. 795 par. 2 k.p.c. Zgadzam się z tezą postawioną przez M. Walasika, że zawisłość sprawy powinna powstawać z chwilą wszczęcia postępowania klauzulowego[53]. Dlatego pozew wniesiony w sprawie, która później niż pierwsza stała się sprawą zawisłą, musi ulec odrzuceniu[54]. Następną negatywną przesłanką wymienioną w art. 199 par. 1 pkt. 2 k.p.c. dotyczącą postępowania klauzulowego jest prawomocne osądzenie sprawy. Oznacza to, że o to samo roszczenie sprawa, która została już prawomocnie osądzona, a toczona była pomiędzy tymi samymi stronami nie może ponownie zawisnąć przed sądem. Skutkiem tej przesłanki jest zawsze odrzucenie pozwu, gdy dotyczy wyroków polskich i należy ją rozpatrywać jako skutek prawomocnego wyroku przez pryzmat prawomocności i skuteczności[55]. W postępowaniu klauzulowym sąd rozpatruje pozew pod względem merytorycznym i tak samo pod względem merytorycznym mamy do czynienia z zakończoną sprawą, czyli prawomocnym postanowieniem. Stąd też nie jest możliwe ponowne wystąpienie przez wierzyciela z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności w takim samym zakresie i w tych samych okolicznościach. Prawomocne oddalenie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności nie stoi na przeszkodzie wystąpieniu z nowym wnioskiem w razie zmiany okoliczności[56]. Wówczas miałby tu zastosowanie art. 523 k.p.c. zdanie drugie. Sąd może zmienić zawsze oddalające postanowienie, ilekroć zajdą zmiany w okolicznościach sprawy. Z braku takiej możliwości możliwe jest wzruszenie orzeczenia w drodze skargi o wznowienie postanowienia - art. 524 k.p.c.[57] Należy zwrócić uwagę, że przeszkoda nie występuje w przypadku, gdy wierzyciel wnosi o zmianę zakresu egzekucji[58]. Art. 793 i 794 k.p.c. nie wykluczają wydania dalszego tytułu egzekucyjnego, pod warunkiem ziszczenia się przesłanek wskazanych w tych artykułach.
-------------------------------------------------------------------------------- Literatura. [1] M. Bączyk ( w;) M. Bączyk, E. Frojcik-Mastalska, L.Góral, J.Pisuliński, W. Pyzioł, Prawo bankowe. Komentarz. s. 402, Warszawa 1999; Uchwała Sądu SN z dnia 6 grudnia 2000 r., III CZP 41/2000, Lex. nr 348271; Biuletyn Sądu Najwyższego 2000/12, s. 5; Glosa 2001/7, s. 42; Glosa 2002/1, s. 45; Jurysta 2001/2, s. 36; Monitor Prawniczy 2001/4, s. 214; Monitor Prawniczy 2001/6, s. 363; OSNC 2001/4 poz. 57; Prawo Bankowe 2001/10, s. 30; Prawo Bankowe 2001/6, s. 7; Prawo Gospodarcze 2001/5, s. 1; Prokuratura i Prawo - dodatek 2001/3 poz. 28; Przegląd Prawa Handlowego 2001/4, s. 43; Radca Prawny 2001/2, s. 110; Radca Prawny 2004/3, s.141; Wokanda 2001/2, s. 4; Wokanda 2001/4, s. 7; Glosa Aprobująca, Nowak Artur, Prawo Bankowe 2001/10,s. 30; Glosa krytyczna, Lewandowski Marek, Przegląd Prawa Handlowego 2001/4, s. 44; Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2003 r., III CZP 90/2002, Lex. nr 358931; Biuletyn Sądu Najwyższego 2003/1 s. 8, Jurysta 2003/3-4 s. 57; Monitor Prawniczy 2003/12 s.557; Monitor Prawniczy 2004/6 s. 283; OSNC 2003/11 poz. 145; Prawo Bankowe 2003/5, s. 21; Prawo Bankowe 2003/7-8 s.33; Prokuratura i Prawo - dodatek 2004/1 poz. 34; Przegląd Sądowy 2003/11-12 s. 160; Przegląd Sądowy 2004/5, s. 172; Radca Prawny 2004/1, s. 149; Radca Prawny 2004/3, s. 141, Glosa krytyczna, Nowak Artur, Przegląd Sądowy 2004/5, s. 172; Glosa krytyczna, Uliasz Marcin, Monitor Prawniczy 2004/6, s. 283; Glosa aprobująca, Lewandowski Marek Przegląd Sądowy 2003/11-12, s. 160 |
||||