dr Marek Konrad Stachowski

Prawa korporacyjne dłużnika w sytuacji, gdy zostały zajęte jego udziały w sp. z o.o.

W k.s.h. został dokonany podział na prawa majątkowe oraz prawa korporacyjne wynikające z posiadanych udziałów w spółce. Do praw o charakterze majątkowm można zaliczyć:
* Prawo do dywidendy - art. 193 k.s.h.,
* Prawo do zwrotu dopłaty - art. 179 k.s.h.,
* Prawo do uczestnictwa w podziale nadwyżki likwidacyjnej Zaś do praw o charakterze niemajątkowym zwanych korporacyjnymi można zaliczyć m.in:
* Prawo uczestniczenia i głosowania w zgromadzeniu wspólników - art. 242 k.s.h. i nast.,
* Prawo zaskarżania uchwał - art. 249 k.s.h. i nast.,
* Prawo indywidualnej kontroli - art. 212 k.s.h.

Mając na uwadze zagadnienie prawne czy dłużnik może wykonywać prawa korporacyjne po zajęciu udziału przez komornika należałoby stwierdzić, że tych praw nie zostaje pozbawiony.

Problem bierze się z stąd, iż od 2005 r egzekucja z udziałów jest prowadzona według przepisów o egzekucji z innych praw majątkowych. Do wspomnianej zmiany egzekucja z udziałów była prowadzona z wierzytelności. Zmianą 5 lutego 2005 r do k.p.c. został wprowadzony art. 9102 k.p.c., którego brzmienie jest następujące "Z mocy zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie uprawnienia majątkowe dłużnika wynikające z zajętego prawa, które są niezbędne do zaspokojenia wierzyciela w drodze egzekucji, może również podejmować wszelkie działania, które są niezbędne do zachowania prawa (par 1) i jeżeli zachodzi potrzeba realizacji innych uprawnień wynikających z zajętego prawa niż wymienione w § 1, sąd na wniosek dłużnika lub wierzyciela albo z urzędu ustanowi zarządcę. Do zarządcy stosuje się odpowiednio przepisy o zarządzie w egzekucji z nieruchomości" (par.2).

Jak już wspomniałem zanim wprowadzono przepis art. 9102 par. 1 k.p.c. do egzekucji z udziałów obowiązywał przepis art. 887 par 1 k.p.c., którego treść jest następująca "Z mocy samego zajęcia wierzyciel może wykonywać wszelkie prawa i roszczenia dłużnika. Na żądanie wierzyciela komornik wydaje mu odpowiednie zaświadczenie." Wydaje się, że zgodnie z treścią w/w artykułu wierzyciel mógł wykonywać wszelkie prawa przynależne dłużnikowi z tytułu posiadanych udziałów, w tym również prawa korporacyjne. SN jest odmiennego zdania i wyraźnie stwierdził, że wykonywanie uprawnień określanych zazwyczaj, jako uprawnienia korporacyjne wspólnika, z których podstawowym jest uprawnienie do uczestniczenia w Zgromadzeniu i głosowaniu nad uchwałami, nie jest konieczne dla realizacji celu zajęcia i uzyskania zaspokojenia wierzyciela i nie mieści się w granicach uprawnień, o których mowa w art. 887 § 1 k.p.c.[1] oraz, że z mocy egzekucyjnego zajęcia udziałów dłużnika w spółce z ograniczoną odpowiedzialności wierzyciel nie może wykonywać uprawnień do uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników i do głosowania nad uchwałami podejmowanymi przez wspólników, jak również, że zajęcie udziałów wspólnika w kapitale zakładowym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie uprawnia wierzyciela do wykonywania praw dłużnika, podlegających na osobistym udziale w spółce, jak uczestnictwo w zgromadzeniu wspólników i głosowanie nad uchwałami.

Zatem należy uznać, że prawa korporacyjne pomimo zajęcia komorniczego nie mogą być wykonywane przez wierzyciela w świetle orzecznictwa, choć z literalnego brzmienia przepisu wynikałoby, co innego. Należy uznać, że wykładnia brzmienia przepisu 887 k.p.c. jest wykładnią zawężającą, bowiem skoro w przepisie wyraźnie wskazane jest, że może wierzyciel wykonywać uprawnienia to, oznacza, że nie może tych uprawnień być pozbawiony. Jak widać SN stanął na stawisku, że z braku określenia w w/w przepisie, o jakie uprawnienia chodzi, wyeliminował możliwość wykonywania przez wierzyciela uprawnień korporacyjnych.

Z drugiej strony jest to logiczne. Wszelako wykonywanie uprawnień korporacyjnych przez dłużnika wiąże się bezpośrednio z działalności spółki, dopiero próba zbycia przez dłużnika udziałów stanowi działanie o charakterze majątkowym. Wydaje się logicznym, że w przypadku, gdy dłużnik, jako jedyny wspólnik będzie podejmował decyzje na niekorzyść spółki wówczas wierzyciel ma prawo takie uchwały zaskarżyć, jako godzące w jego prawa majątkowe. Na poparcie powyższej tezy i rozumowania SN można posłużyć się przykładem, którym będzie wierzyciel niemający żadnego pojęcia o prowadzeniu spółki, sposobie jej funkcjonowania na rynku etc. Mając na uwadze przytoczony przykład można uznać, że taki wierzyciel posiadający uprawnienia wynikające z art. 887 pkr.1 k.p.c. w tym korporacyjnie nie będzie mógł rozważnie wykonywać prawa korporacyjnego, co skutkować może w skrajnych przypadkach działaniem na niekorzyść spółki. Treść w/w artykułu należy traktować, jako niefortunne zapisanie prawa wierzyciela, ale też nie można z kolei tych praw go pozbawiać. I chyba dobrze się stało, że SN dokonał wykładni zawężającej art. 887 par. k.p.c.

Wydaje się, że dla uniknięcia wiecznych sporów wynikających na tle art. 887 par. 1 k.p.c., ustawodawca wprowadził art. 9102 k.p.c. wskazując również, jakie przepisy obowiązują przy egzekucji z udziałów spółki. O tyle ma to sens, że wprowadzony przepis niejako wskazuje na dwa rodzaje praw tj. majątkowe (par.1) oraz korporacyjne (par. 2).
Oczywiste się staje, że po wprowadzeniu zmian w 2005 r. bezprzedmiotowe stają się rozważania odnośnie przepisu art. 887 k.p.c. Bowiem wyraźne wskazane jest w art. 9102 par. 2 k.p.c., że w przypadku zachowania prawa wierzyciela wynikającego z art. 1 tegoż przepisu, wierzyciel otrzymał ustawowe uprawnienie do sądowego domagania się ustanowienia zarządcy zajętymi udziałami, a jak pamiętamy przepisy o zarządcy sądowym to, wiemy, że owy zarządca wyposażony jest we wszelkie uprawnienia przysługujące dłużnikowi tj. również do wykonywania praw korporacyjnych (art. 615 w zw. z art. 931 k.p.c. i nst., jak również art.. 10641 k.p.c i nast.). W tym miejscy należy zaznaczyć by nie mylić nadzorcy z zarządcą, gdyż ten drugi powoływany jest fakultatywnie, zaś w przypadku pierwszego oznacza, że dłużnikowi nie zostało odebrane prawo zarządu (zob. ustawa prawo upadłościowo naprawcze).

Konkludując należy uznać, że przepis art. 9102 k.p.c. jest jednoznaczny nie dający prawa wierzycielowi do wykonywania praw korporacyjnych i tylko w szczególnych przypadkach za zgodą sądu wierzyciel może żądać ustanowienia zarządcy, gdy jego prawa mogą zostać zagrożone.

Dla uzupełnienia powyższego należy wspomnieć o art. 9113 k.p.c. będący w związku z art. 9116 k.p.c. i mając na uwadze art. 191 k.s.h. lub w sytuacji wyjątkowej, jaką jest likwidacja spółki tj. art. 270 i nst. k.s.h. Przytoczone powyżej artykuły wyraźnie wskazują, że wierzyciel może zaspokoić się z udziałów spółki na podstawie dochodu, jaki przynosi udział (tj. prawa art. 54 k.c.) oraz ze sprzedaży udziału. Zatem w wyniku zajęcia udziałów, jeżeli wierzyciel nie wystąpi o zarządcę to dłużnik wyłącznie traci prawo do rozporządzania udziałem (prawa majątkowe).
W tym miejscu warto wspomnieć o art. 185 k.s.h. i wypowiedzi SN na temat autonomii wspólników w zakresie decydowania nie tylko o działalności spółki, ale również decydowaniu o osobie nabywającej udziały. Przypomina to zapisy o sp. jawnej, bowiem, pomimo, że sp. z o.o. należy do spółek kapitałowych to wiele ma wspólnego ze spółką jawną.

Kończąc warto wspomnieć o sposobie zajęcia udziałów. Należy pamiętać, że sąd rejestrowy załącza do akt rejestrowych spółki pismo komornika o zajęciu, natomiast sam fakt zajęcia udziałów nie jest odnotowywany w rejestrze.